Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

Қайта тикланадиган энергия манбаи(ҚТЭМ). Дунёда мавжуд 
ҳолатда айрим мамлакатларнинг, шу жумладан, «катта саккизлик» 
мамлакатларининг ҳам энергия ресурслари таъминотини кўриб чиқиш 
мақсадга мувофиқдир. Мамлакатларда энергия таъминоти аҳволи, 
мамлакатнинг ўзи ишлаб чиқарадиган энергия ресурсларини унинг 
истеъмолига нисбати билан характерланадиган коэффицент билан 
ифодаланади. Агар ушбу коэффицент бирдан кам бўлса — унда шу мамлакат 

---

105 
ўз истеъмолини экспорт ҳисобига қондираётган, бирдан кўп бўлса — 
мамлакат ресурсларини экспорт қилаётганини билдиради. 2000 йил 
даражасида «катта саккизлик»нинг таъминот коэффиценти қуйидаги 
кўринишда: Канада — 1,5, Франция — 0,5, Германия — 0,4, Италия — 0,16, 
Япония — 0,2, Буюк Британия — 1,2, АҚШ — 0,74 ва Россия — 1,6. Агар 
ушбу масала динамикада кўрилса, энергоресурс масаласи қанчалик 
долзарблиги ойдинлашади. 
Жаҳондаги ҳар хил энергия манбалари истеъмоли ҳақидаги маълумот 
шуни тасдиқлайдики, ёқилғининг камайиб бориши умумий энергия 
истеъмолида, жаҳон энергия истеъмолининг 80–81 фоизини ташкил этади. 
Атом энергияси - 6 фоиз атрофида, қайта тикланадиган энергия манбаси - 12–
14 фоиз, йирик ГЭСларнинг ҳиссасини чиқариб ташланса, 11 фоизини 
ташкил этади. Демак, муҳимлигига қарамай, атом энергияси қайта 
тикланадиган энергиядан икки мартага кам. Лекин электр энергияси ишлаб 
чиқаришда қайта тикланадиган энергиянинг сезиларли даражада ҳиссаси кам. 
Гидростанцияларсиз дунё бўйича 1,6 фоиз атрофида, «катта саккизлик» 
мамлакатларининг кўпчилигида ҚТЭМлари 2 фоиз дан ортиқни ташкил 
этади. Сўзсиз, бунда Дания етакчилик қилади, уларда ҚТЭМ ишлаб 
чиқаришда 12,3 фоизини ташкил этади.
ҚТЭМнинг экологик софлигини қуйидаги мисолда кўрсатиш мумкин. 
Бир дона қуввати 500 кВт қурилма (шамол станцияси, фотобатарея, кичик 
ГЭС) йилига 1 млн. кВт. соат электр энергиясини ишлаб чиқаради ва шу 
билан бирга кўмир (СО
2
) станциясининг — 750–1250 тонна эмиссияси, 5–8 
тонна — олтингугурт окиси (двуокис серы), 3–6 тонна — азот (NO
х
) олдини 
олади.
Жадвал