|
АЛТЕРНАТИВ ЭНЕРГИЯЛИ АВТОМОБИЛНИ КОНСТРУКТИВ
ПАРАМЕТРЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ МЕТОДЛАРИ
доц. А.Полвонов, ўқит. Д.Шодмонов ва Д.Абдулхаев (НамМҚИ)
Муқобил
энергия
манбали
автомобилларни
ишлатиш
нефт
захираларини тежашга ва атроф-муҳитни заҳарланишини олдини олишга
хизмат қилади. Электромобилларни асосий элементларидан, яъни электр
манбаи билан таъминлайдиган қисми аккумулятор батареяси (АКБ) бўлиб,
уни оптимал параметрларини тадқиқот қилиш долзарб масаладир. АКБ ларни
оптимал
параметрларини
тадқиқот
қилишда
кўппараметрли
ва
кўпкритерияли
методлардан
фойдаланилади.
Кўппараметрли
ва
кўпкритерияли вазифаларни ечиш учун трансмиссия параметрларини бир
текис кетма-кет тақсимланган ҳолда кўп ўлчов тармоқли тадқиқотлар билан
амалга ошириш мумкин, мисол, Собол-Статниковнинг ЛПτ-методи
(нусхалаш методи) [1].
Бу метод аккумуляторлар батареяларини солиштирма энергияни
берилган диапазонида тадқиқот қилишда долзарбдир, лекин аниқ
аккумуляторлар батареяларини оптималлаштириш методи билан тадқиқот
қилиш мумкин бўлмайди, чунки солиштирма энергия бир қатор аниқ
миқдорлар билан берилади. Кам миқдордаги аккумуляторлар батареялари
турини тадқиқот қилишда графоаналитик методлардан фойдаланиш мақсадга
мувофиқ бўлади. Шундай қилиб ҳамма аниқланган конструктив параметрлар
рационал ҳисобланади.
Кам миқдорли оптималлаштирилаётган параметрларни омилли фазода
тадқиқот қилишда кубикли фазодаги тўрда нусхалаш методидан фойдалниш
мумкин, лекин кўп ўлчовли топшириқларни бажаришда бу метод кам
самаралидир. Кўп миқдорли параметрларни омилли фазода тадқиқот
қилишда бир текисда тақсимланиш характерига эга бўлган кетма-кет намуна
нуқталаридан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади [1].
Кетма-кет нуқталар Р1,Р2,…,Рi,…декарт координатали 0≤хj≥1
нуқталардан ташкил топган битталик n-ўлчовли Kn кубда бир текис
тақсимланган дейилади, агар ҳар қандай П учун қуйидаги шарт ҳақиқийдир:
n
N
N
V
N
П
S
)
(
lim
,
бу ерда П–Kn даги n-ўлчовли томонлари координат қирраларига
параллел бўлган параллелепипед; Vn–П параллелепипедини n-ўлчовли
420
ҳажми; SN (П)-П га тааллуқли Pi нуқталарини миқдори; N– кетма-кет
нуқталарни умумий сони.
Ихтиёрий n-ўлчовли чекланган G тармоғидаги G га тааллуқли бўлган
кетма-кет нуқталар Р1, Р2, …,Рi,…, G даги бир текис тақсимланган
дейилади, G га тааллуқли ҳар қандай П учун:
G
n
N
N
V
V
N
П
S
)
(
lim
Ҳозирги кунда тенг тақсимланиш бўйича энг яхши метод кетма-кет
тенг тақсимланган ЛПτ-кетма-кетлигидир, у Пτ тўри асосида қурилган
бўлиб, унинг геометрик аниқланиши иккиланган қирқмага ва иккиланган
параллелепипедга боғлиқ.
Иккиланган қирқма ҳамма қирқмалар тўплами аталиб, улар 0≤х≥1
қирқ-маларни 2m га тенг қисмларга бўлиш билан олинади; m=0, 1, 2,…k=(k1,
k2, …, kn) бўлсин, бу ерда бир нечта kj лар бир-бирига мос келиши мумкин.
Бунда иккиланган Пk параллелепипеди (k1, k2…,kn) координатали кўп
нуқталар дейилади, бундайлар xj
∈
lkj да j=1,2,…,n бўлади.. Ҳар қандай
иккиланган параллелепипед яккалик n–ўлчамли Kn кубга тааллуқлидир. Kn
кубини ташкил қилувчи n=2v нуқталаридан ташкил топган тўр Пτ тўри деб
аталади, ҳар бир иккиланган параллелепипед VПk=2τ/n ҳажмига тўрни 2τ
нуқтаси тааллуқлидир. Бунда v > τ деб тассаввур қилинади.
Kn га тааллуқли бўлган эркин кетма-кет нуқталарини Р0, Р1,…, Рi …,
кўриб чиқамиз. Бу кетма-кетликни иккиланган участкаларини i тартиб
рақамли кўпгина Рi аъзоларини қониқтирувчи тенгсизлиги қуйидаги
кўринишда бўлади:
S
S
k
i
k
2
)
1
(
2
...
2
,
1
...;
12
,
0
s
k
Kn кубини кетма-кет нуқталари Р0, Р1, … , Рi, … , ЛПτ –кетма-кетлиги
деб аталади, агар 2τ+1 тадан кам бўлмаган нуқталарга эга унинг ҳар қандай
иккиланган участкаси Пτ – тўри кўринишда бўлади.
Ҳар бир i–ли нуқтага учун 2n нуқтага эга бўлган ЛПτ –кетма-
кетлигини қуришда қуйидаги миқдорлар ҳисобланади:
]
2
ln
/
[ln
1
i
m
Агар нуқталар кўп бўлса, m миқдор чекланади [1]: m ≤ 20. Сўнг ҳар бир
j=1,2,…,n учун i рақамли ЛПτ–кетма-кетлигига мос qi координата
нуқталарида қуйидаги формула билан ҳисобланади:
m
k
m
k
l
k
l
j
k
ij
r
i
q
1
1
1
)
(
1
1
}]
2
{
2
}][
2
{
2
[
2
1
2
бу ерда rlj – йўналтирувчи сонлар, j=1,2,…,n-параметрlarлар; n-
параметрларни умумий ўлчамлиги, лекин n ≤ 51; [z] – бутун қисм, {z} – z
каср қиймати. ЛПτ – кетма-кетлиги эркин чекланган тармоғида ишлатилиши
мумкин. Бунда ягона куб нуқталарини координатадан тадқиқот қилинаётган
математик модел пара-метрларини миқдорига ўтиши, агар декарт
координаталарида (qi,1,qi,2,…, qi,n) билан qi нуқта Kn да бир текис
тақсимланган кетма-кетликни, декарт координаталари (αi,1, αi,2, …, αi,n)
билан эса Ai нуқта ҳосил қилиш асосида амалга оширилади, бу ерда
421
j=1,2,…,n да: (α1,α2,…,αn) нуқталардан ташкил топган П параллелопипедида
текис тақсимланган кетма-кетликни ҳосил қилади, уларни координаталари aj
≤ αj ≥ bj тенгсизликни қониқтиради.
,
)
(
ij
j
j
j
ij
q
a
b
a
Бундан ташқари агар А1, А2, …, Ai, … - нуқталар кетма-кетлиги П да текис
тақсимланган ва G
⊂
П бўлса, эркин тармоқ ҳажмини кўпайишига олиб
келади VG > 0, агар нуқталардан G га тааллуқли нуқтани ажратиб олсак G да
текис тақсимланган нуқталар кетма-кетлигини оламиз.
Юқорида баён этилган ЛПτ–кетма-кетлигини текис тақсимланган
хоссаси оптималлаштириш вазифаси қўйилганда уларни тортиш узатмаси
параметрларини кўпўлчовли мураккаб тармоғини тадқиқот қилишда
самарали фойдаланиш имконини беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
