Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

FOTOELEKTRIK STANTSIYALARDA ISHLAB CHIQARILGAN 
ELEKTR ENERGIYANI OPTIMAL TAQSIMLASH ORQALI 
ENERGIYANI TEJASH 
кat.o’qit.O.U.Otamirzaev, talaba SH.G’.Abbasova (NamMQI) 
Fotoelektrik stantsiyalarda ishlab chiqarilgan elektr energiyani to’g’ri 
taqsimlash tarqatish elektr tarmoqlarining samarali ishlashiga, yangi tarmoqlarni 
loyixalashdagi va ishlab turgan tarmoqlarni takomillashtirishdagi vazifalarni 
qanchalik to’g’ri bajarilishiga bog’liq bo’ladi. Tarqatish elektr tarmoqlarini 
loyixalash jarayonida optimallash ma’lum bir kompleks vazifalarni o’z ichiga 
oladi, bunda optimallash mezon ko’rsatkichi sifatida bir necha parametrlar nazarda 
tutiladi, jumladan o’tkazish xususiyati, kuchlanish sifati, elektr ta’minoti 
uzuluksizligi, kapital xarajatlar, elektr energiya isrofi va boshqalar. 
Quvvati 20 MVA bo’lgan yopiq elektr tarmog’ida yuklamani optimal 
taqsimlashda optimallashni mezon ko’rsatkichi sifatida eng kichik yig’indi quvvat 
isrofini olamiz. 
Faqat aktiv qarshilikka ega elektr tarmoqlarida quvvatlarni optimal 
taqsimlanishi, bu tarmoqdagi oqim taqsimlanishi (tok taqsimlanishi) bilan mos 
keladi. Har qanday elektr tarmog’i uchun kontur tenglamalarini tuzib, ushbu kontur 
tenglamalarini yechish orqali quvvatni optimal taqsimlash imkoniyatiga ega 
bo’lamiz. 
Quvvatlar oqimidagi manfiy ishoralar quvvat oqimining (tok oqimining) 
yo’nalishi qarama-qarshi ekanligidan dalolat beradi, ya’ni elektr tarmog’ining 
ma’lum bir qismlaridagi iste’molchilar ikkita manbadan ta’minlanayotganlini 
bildiradi.
Eng kichik yig’indi quvvat isrofini mezon ko’rsatkichi sifatida qaralganda
bitta nuqta eng optimal ajratish nuqtasi hisoblanadi, lekin bu nuqta ikki tamondan 
ta’minlangan. SHuning uchun ushbu nuqtaga yo’nalgan quvvat oqimi qaysi 
tomonda kamroq bo’lsa, xuddi shu joyda tarmoqni ajratish maqsadga muvofiq 
bo’ladi va bunda quvvatlar taqsimlanishi optimal taqsimlanishga juda yaqin 
bo’ladi. 
Hisob-kitoblar shuni ko’rsatadiki elektr tarmog’ida “b” nuqta ajratish 
nuqtasi bo’lganda yig’indi quvvat isrofi quyidagiga teng bo’ladi: 

---

367 












n
ij
ij
ij
b
R
U
S
P
1
2
2
2
2
2
2
54
,
0
)
5
8
,
5
4
4
,
6
5
,
2
4
,
11
(
35
1
MVt 
Elektr tarmog’ida “a” nuqta eng optimal ajratish nuqtasi ekanligini tekshirib 
qo’ramiz, buning uchun tarmoqning boshqa nuqtalarini ajratish nuqtasi deb 
qaralgandagi quvvat isrofini hisoblaymiz va ularni bir-biri bilan taqqoslaymiz. 
Ajratish nuqtasi “a” bo’lganda yig’indi quvvat isrofi quyidagiga teng 
bo’ladi:












n
ij
ij
ij
а
R
U
S
P
1
2
2
2
2
2
2
76
,
0
)
5
2
,
12
3
4
,
6
5
,
2
5
(
35
1
MVt 
Olib borilgan hisob-kitoblardan shu narsa ma’lum bo’ladiki, ajratish nuqtasi 
sifatida “a” nuqta olinganda quvvat isrofi “b” nuqtadagiga nisbatan katta chiqdi, 
demak ushbu tarmoqni “b” nuqtadan uzib qo’yganimizda quvvat elektr tarmog’ida 
optimal taqsimlangan bo’ladi. 
Bizga ma’lumki har qanday elektr tarmog’idagi yuklama yil davomida bir 
xil bo’lmaydi, shuning uchun elektr tarmog’ining eng optimal uzilish nuqtasini 
aniqlashda yillik yuklama grafigini ham e’tiborga olish kerak bo’ladi. Agar yillik 
yuklama grafigida elektr tarmog’idagi eng katta uzatiladigan quvvat vaqti kichik, 
kichik quvvatni uzatish vaqti esa katta bo’lsa, optimal ajratish nuqtasi “v” nuqta 
bo’lmasligi mumkin.
Yil davomida bir xil yuklama bo’ladi degan xolda, ajratish nuqtasi “b” va 
“a” bo’lgandagi yillik elektr energiya isrofini hisoblaymiz: 
4
,
4730
8760
54
,
0







Т
P
W
b
b
MVt

soat. 
6
,
6657
8760
76
,
0







Т
P
W
а
а
MVt

soat. 
Quvvat elektr tarmog’ida optimal taqsimlanganda yillik elektr energiya isrofi 
kamayishini hisoblaymiz:

Wyil

Wa-

Wb

6657,6-4730,4

1927,2 MVt

soat. 
Yillik elektr energiya isrofini kamaytirish hisobiga olinadigan foydani 
hisoblaymiz:
Dyil

Wyil 

1927,2

250

481 800 ming so’m; 
Hisoblash natijalarini taxlil qilganimizda ma’lum bo’ldiki fotoelektrik 
stantsiyalarda ishlab chiqarilgan elektr energiyani yopiq elektr tarmog’ida optimal 
taqsimlaganimizda elektr energiya isrofi ma’lum miqdorda kamayadi. 
O’rganilayotgan umumiy quvvati 20 MVA bo’lgan yopiq elektr tarmog’ida 
yil davomida xar xil yuklama bo’lishini hisobga olgan xolda, ajratish nuqtasi “b” 
va “a” bo’lgandagi, ya’ni quvvat optimal taqsimlangan va optimal 
taqsimlanmagandagi yillik elektr energiya isroflari hisoblanib, o’zaro 
taqqoslanganda quyidagi xulosalarga kelindi: 

olib borilgan hisob-kitoblardan shu narsa ma’lum bo’ladiki, ajratish nuqtasi 
sifatida “a” nuqta olinganda quvvat isrofi “b” nuqtadagiga nisbatan katta chiqdi, 
demak ushbu tarmoqdagi optimal uzilish nuqtasi “b” nuqta hisoblanadi. 

har qanday elektr tarmog’idagi yuklama yil davomida bir xil bo’lmaydi, shuning 
uchun elektr tarmog’ining eng optimal uzilish nuqtasini aniqlashda yillik 
yuklama grafigini ham e’tiborga olish kerak bo’ladi. 
Umumiy quvvati 20 MVA bo’lgan yopiq elektr tarmog’idagi yuklamani 

---

368 
optimal taqsimlanganda elektr energiya isrofi 1927,2 MVt

soatga kamayishi, bu 
esa yillik daromatni 481 million 800 ming so’mga oshishi hisob-kitoblar orqali 
aniqlandi.