Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Қуруқ усулда клинкер ишлаб чиқариш.
Қуруқ усулда клинкер ишлаб чиқариш техник ва иқтисодий жиҳатдан афзалдир, агарда хом ашёнинг намлиги 10-15%дан ошмаса, кимёвий таркиби ва физикавий тузилиши бир хил бўлса.
Қуруқ усулда 1 кг клинкер ишлаб-чиқариш учун 3150÷4190 кЖ иссиқлик талаб этилади (ҳўл усулда эса 5900-6700 кЖ/кг).
Қуруқ усулда хом ашё майдаланиб қуритилгандан кейин шарли ёки бошқа тегирмонда №008 элакда 6-10% қолдиқ қолгунга қадар туйилади. Шарли тегирмоннинг ўлчами 4,2х10м бўлиб унинг иккитаси 120-130 т/с унумдорликни беради. Тайёрланган хом ашё олдин циклонли иссиқалмашувчилардан ўтиб (унда ҳарорат 800-850⁰С) декорбонизаторга тушади (унда ҳарорат 920-950⁰С) ва ундан кейин хумдонга юборилади.
Бундай айланма хумдонларнинг ўлчамлари 5х75м ёки 7х95м бўлиб кунлик унумдорлиги 1600-3000 т.
Бу усулда клинкер ишлаб-чиқариш Япония, Германия, Франция, Италия ва бошқа ривожланган давлатларда кенг ишлатилади. Ўзбекистондаги Навоий цемент заводи ҳам шу усулда цемент ишлаб чиқаради.
Баъзи бир корхоналарда хом ашё шахта типидаги хумдонларда пиширилади. Уларнинг унумдорлиги 150-250 т бир кунда. Ёнилғи сифатида антрацид ёки кокс ишлатилади. Лекин цементнинг сифати бу хумдондан олинганда айланма хумдонга нисбатан паст. Шахтанинг баландлиги 8-10 м, диаметри 2,5÷2,8м. Иссиқлик миқдори 3750-4600 кЖ/т.


Клинкер ишлаб чиқаришнинг аралашма усули
Аралашма усулнинг маъноси шундаки, хом ашё аралашмаси ҳўл усулда тайёрланиб олинган шлам махсус ускуналарда қуритилгандан кейин пишириш хумдонига берилади. Бунда шламни қуритиш учун асосий хумдондан чиқиб кетаётган иссиқ газлар йуналтирилади. Аралашма усулда ҳўл усулга нисбатан 20-30% ёқилги кам сарфланади, лекин меҳнат сарфи ва электр энергиясининг сарфи ошади.
Россия ва АҚШда цементни ҳўл усулда ишлаб чиқариш кўпроқ тарқалган.


Клинкерни туйиш.
Портландцементнинг асосий хоссалари, шу жумладан фаоллиги, қотиш тезлиги ва бошқалар нафақат клинкернинг кимёвий ва минералогик таркиби, алит, белит ва бошқа минераллар кристалларининг тузилиши ва ўлчамлари, қўшимчаларнинг солинганлигидан боғлиқ бўлиб кўпроқ клинкернинг майинлиги, унинг донадорлиги ва зарраларининг таркибидан боғлиқдир.
Цемент зарраларининг ўлчамлари 5-10дан то 30-40 мкм гача бўлиб уларнинг майинлиги 0,2; 0,08 ва 0,06мм ўлчамдаги тешикли элакларда аниқланади ёки зарраларнинг солиштирма юзаси билан белгиланади. Оддий портландцемент №008 элакда қолдиғи масса бўйича 5-8% ёки солиштирма юзаси 250-300 м²/кг, тезқотувчи портландцемент эса №008 элакда қолдиқ 2-4%, солиштирма юзаси 300-450 м²/кг қилиб туйилади. Агарда зарралар солиштирма юзаси 400-500 м²/кг гача оширилса мустаҳкамлик ошади, лекин совуққа чидамлилик пасаяди, агар солиштирма юза 700-800 м²/кг гача оширилса мустаҳкамлик ҳам пасаяди.