Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Иссиқликни сақловчи сопол ашёлар
Лой қоришмаси, тошқол ва ёнувчи аралашмаларни пишириб олинган ғишт иссиқликни сақловчи ғишт деб аталади. Хом ашё сифатида таркибида органик аралашмалар (битумли сланецлар) ёки карбонатлар (мергелли тупроқ) бўлган махсус лой ишлатилади. Ёнувчи қўшилмалар (ёғоч қириндиси, кўмир кукуни) лойга нисбатан 20 %лар атрофида қўшилади.
Кўпик диатомит буюмлар. Трепел ёки диатомит қуритилиб, сўнг майда қилиб туйилади. Сув билан қаймоқсимон қоришма тайёрлангандан кейин, унга кўпиртирувчи моддалардан совун, етмак (кўпирувчи илдиз) ёки канифоль елими эритмаси қўшилади. Қаймоқсимон қоришма қолипларга солинади ва 2–4 кун давомида қуритилгандан сўнг 900– 1000⁰С ҳароратда пиширилади. Бундай буюмлар иссиқ ускуна ва қувурларнинг иссиқлигини сақлаш мақсадида ишлатилади.
Керамзит. Осон эрувчан лойни бирдан берилган юқори ҳароратда пиширишдан ҳосил бўлган, кўпчиган сунъий тош доналари керамзит деб аталади. Бунда таркибида 5–8 % темир оксиди бўлган лой ишлатилади. Керамзит ишлаб чиқаришда лойдан ташқари минерал хом ашёлар ва сунъий аралашмалар ҳам ишлативд мумкин.



8.1-расм. Керамзит ишлаб чиқариш схемаси:
1–хом зшё ортилган аравача; 2-трансиортёр; 3–лойни қайта ишловчи ва қолипловчи машина; 4–юмалатиб қорувчи аппарат: 5–қуритадиган транспортёр; 6–ўчоқнинг қабул қилувчи бункери; 7–лойни кўпчитувчи айланма ўчоқ; 8– ўчоққа ёқилғи бериш; 9–элеватор; 10–навларга ажратиш; 11–керамзит шағал йиғувчи бункер.

Керамзит олишнинг технологик схемаси 1-расмда кўрсатил­ган. Ғишт қолипловчи тасмали зичлагичда диаметри 15 мм. гача бўлган қалам сингари лой қаламчалари чиқарилади ва ҳар 1 – 15 см. ли ўлчамда кесиб турилади. Зичлагичдан чиққан лой дилиндрлар қуритувчи транспортёрга ёки шахтага туширилади. Қуригандан сўнг, лой сфероидлар ҳарорати 1150–1300⁰С ли айланувчи хумдонга туширилади ва 30–60 мин. пиширилади. Бу ерда донадор кўпчиган керамзит шағали ҳосил бўлади. Кўпчиш коэффициенти 4 дан ортиқ бўлиши керак. Унинг уюм ҳажм оғирлиги 250 дан 800 кг/м³ атрофида бўлади.