Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

1-иш. Мушак тўқимаси турлари билан танишиш 
Барча мушак толалари 3 турга бўлинади: скелетнинг кўндаланг-тарғил 
мушаги, юракнинг кўндаланг-тарғил мушаги ва ички органларнинг силлиқ 
мушаклари. Мушак алоҳида орган, мушак толаси эса – кўндаланг-тарғил ѐки 
силлиқ мушак ҳужайрасидир.
Скелетнинг кўндаланг-тарғил мушаги тананинг 40% массасини ташкил 
этади ва бир қатор вазифаларни бажаради:
-
танани фазода ҳаракатланиши; 
-
тана қисмларининг бир-бирига нисбатан ўрин алмашиниши; 
-
гавда ҳолатини ушлаб туриш; 
-
қон ва лимфани айланиши; 
-
иссиқлик ажратиб чиқариш; 
-
нафас олиш ва чиқариш актларини бажариш; 
-
ички органларни ҳимоя қилиш; 
-
сув ва тузларни тўплаш. 
Мушакларнинг функционал бирлиги ҳаракатлантирувчи бирлик 
ҳисобланади. У орқа миянинг мотонейрони, ва унинг аксонидан ташкил 
топган. Аксонининг охири кўп бўлиб, улар билан мушак толаларини 
иннервациялайди. Мотонейронлар сигналларни катта ярим шарлар пўстлоғи 
ва мия стволидан пирамидали йўл орқали олади, пўстлоқ ости структуралари, 
ўрта ва узунчоқ миядан экстрапирамидали йўл орқали олади. Тескари алоқа 
мушакларда жойлашган рецепторлар ѐрдамида амалга оширилади.
Қисқариш аппаратининг ультраструктураси.
Скелет мушаклари 
мушак толаларидан тузилган. Мушак толалари кўп ядроли гигант 
ҳужайралар бўлиб, узунлиги 50 мм ва қалинлиги 50 мкм. Уларнинг 
цитоплазмасининг асосий қисмини миофибриллалар – кўндаланг оч ранг ва 
тўқ ранг полоскалар мунтазам алмашинган цилиндрик оқсилли элементлар 
эгаллайди (8-расм). Миофибриллаларнинг кўндаланг-тарғил кўринишида 
бўлиши уларда қисқарувчи оқсиллар – ингичка актин иплари ва қалин 
миозин ипларининг мавжудлигига боғлиқдир. Ушбу иплар узунлиги 2,5 мкм 
бўлган алоҳида бўлмалар – саркомерларга тўпланган. Саркомерлар бир-бири 
билан Z-дисклар деб номланган тўсиқлар, бошқача айтганда Z-мембраналар 

---

15 
билан чегараланган. Буларга оч рангли I-диск (изотроп)ни ҳосил қиладиган 
актин иплари ѐпишади. Саркомер марказида узунлиги 1,6 мкм бўлган тўқ 
рангли А-дискни (анизотроп) ҳосил қиладиган қалин миозин иплари 
жойлашган.