Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли

 
МЕҲРИБОНЛИК УЙИ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРНИ ШАХСИНИ 
ТАКОМИЛЛАШУНИНГ ЎЗИГА ХОС ҲУСУСИЯТЛАРИ 
 
У.Р.Алимова.
, 
ЎзХИА ўқитувчиси
 
Ижтимоий жамиятда боқувчисиз қолган болалар (етим), ижтимоий 
исталмаган мақом сифатида, башарият ўз таррақиётини бошлаган кунидан 
мавжуд бўлиб, цивилизатсиянинг кемтик ажралмас сифатида намоён бўлиб 
келади. Ҳар қандай жамиятда ҳам ота – она меҳридан эрта маҳрум бўлган
болалар давлат муҳофазаси ва ёрдамига муҳтож бўлиб келган, давлат эса ўз 
навбатида бундай болаларни ўз химоясига олганлигига тарих гувоҳ десак хато 
бўлмайди.
Ҳозирда Республикамизда меҳрибонлик уйлари, гўдаклар уйи, болалар 
махсус шаҳарчалари ва ихтисослаштирилган интернатлар бўлиб, уларда
боқувчисидан 
айрилган 
болалар 
ҳеч 
қандай 
камчиликларсиз
тарбияланмоқдалар. Шуни таъкидлаш лозимки, юқорида қайт этилган болалар 
ота-оналарнинг маълум бир қисми ўлими туфайли эмас, балки ижтимоий 
сабабларга кўра болала уйида тарбияланмоқдалар. Уларни ижтимоий муҳофаза 
қилиш йўлида мамлакатимизда кенг қамровли чора-тадбирлар амалга 
оширилмоқда 
ҳамда 
бу 
борадаги 
ҳуқуқий 
база 
изчил 
равишда 
такомиллаштирилмоқда. Боқувчисини йўқотган болаларнинг давр талаби 
асосида билим олишлари, имкон қадар оилавий муҳитга яқинлаштирилган 
шарт-шароитларда униб-ўсишлари, жамиятга мослашишлари йўлида кенг 
кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Баркамол авлод, комил инсони 
тарбиялаш 
кўп 
жиҳатдан 
психологик 
хусусиятларга, 
шахслараро 
муносабатларни англашига, эмоционал ҳолатига боғлиқ. Шундай экан 
инсонларнинг мехрибонлик уйини табияланувчиларини руҳий-эмоционал 
ҳолатини ўргатиш муҳим аҳамият касб этади. 
Дунёнинг 
турли 
мамлакатларида 
ўтказилган 
тадқиқотларнинг 
кўрсатишича, оила муҳитида кўрмаган бола алоҳидаликга эга бўлади. Уларни 
яхши ёки ёмон деб баҳолаб бўлмайдиган характер, хулқ-атвор ва 
шахслиликнинг шунчаки бошқача, ўзига хос хусусиятлари шаклланади. 
Бундай шароитда мехрибонлик уйини болаларга психологик ёрдам 
кўрсатиш муаммоси социологлар, психологлар ва педагоглар олдидаги ҳар бир 
бола учун индивидуал методик ёндашувни талаб этади. Хусусан, юртимизда 
меҳрибонлик уйлари, махсус мактаблар, мактаб-интернатларнинг моддий-
техник базасини мустаҳкамлаш, болалар учун барча шароит ва имкониятларни 
яратиш, тарбиячи-педагогларнинг меҳнатини қўллаб-қувватлашга катта 
эътибор қаратилмоқда. Бу жараёнда инклюзив таълимни ривожлантириш, 
алоҳида 
эҳтиёжли 
болаларга 
кўрсатиладиган 
педагогик-психологик 
хизматларни 
янада 
такомиллаштириш, 
уларнинг 
жамиятга 

---

290 
интегратсиялашувига кўмаклашиш юзасидан кенг қамровли ишлар амалга 
оширилмоқда. 
Россиялик тадқиқотчилари ( Галигузова Л. Н., 1996; Прихожан А. М., 
2005; Толстых Н. Н., 2005 и др) комил шахс бўлиб шаклланиши учун бола 
эмоционал жиҳатдан илиқ, стабил шароитда ва тўлақонли шахслараро 
муносабатлар қуршовида тарбияланиши кераклигини такидлаб, катта ёшлилар 
ёки атрофидаги яқинлари билан шахслараро муносабатлар бузилса, бола ўзини 
“душман” ҳудудида яшаётгандек ҳис этади: эмоционал шароит уни сиқиб 
қўяди, келажакка нисбатан писсимистик муносабатда бўлади, ҳамиша ўзини 
бошқалардан ожиз ва кераксиз ҳис этади. Натижада стрессли вазиятларда ўз-
ўзини жуда паст баҳолаш ва камситилган ҳис этиш ривожланади. 
Кўп сонли татқиқотларни натижаларига кўра онтогенезнинг илк 
даврларида узоқ вақтга стрессли вазият таъсирида бўлиш натижасида 
атрофдагилар билан муносабатларнинг бузилиши ўрта ёшларда жамоатчиликка 
қўшилишга қийналади, кейинчалик невротик симптомлар кузатилади ва 
натижада ҳамкорликдаги фаолиятга лаёқиятсиз бўлиб қолади.