Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли

Кузатиш методи 
- психологияда ўзига хос ижтимоий шароитларда, 
вазиятли ҳолатларда ва маълум гуруҳларда ишлатилади. Ушбу метод ёрдами 
асосида мактабгача ёшдаги болаларнинг ижтимоий муҳитга, шахслараро 
муносабатларида коммуникатив қобилиятларини шаклланиш жараёнларини 
ўрганишда тадқиқот ишимизда самарали фойдаландик. 
Кузатишнинг асосий психологик хусусиятлари шундаки, бу метод 
ёрдамида болаларнинг психик ҳаётида муносабат, муомала, нутқ, кўникма ва 
малакалар, турли ҳаракатлар ва умуман унинг бутун хатти-ҳаракати ва 
фаолиятини бевосита кузатиш мумкин. 
Кузатиш методи психик ҳодисаларни фақат тасвирлаш имконини бериш 
билангина чекланиб қолмай, балки шу ҳодисаларни тушунтириш, яъни 
уларнинг теварак-атрофдаги муайян тарбияга, боланинг индивидуал 
хусусиятларини очиб беришга ҳам ёрдам беради. Бундан ташқари, ушбу 
методдан боланинг коммуникативлик фаолиятининг ҳар хил турларини 
текширишда ҳам фойдаланилади. Унда мактабгача ёшдаги бола ўйин фаолияти 
ва таълим-тарбия жараёнлари давомидаги коммуникатив таъсирнинг психик 
сифатлари: нутқий ташаббускорлиги, ижодий тафаккур жараёни, янгиликни 
баён қилиши, кўникма ва малакаларга эга бўлиши ҳамда ўзаро мулоқотга 
киришувчанлиги кузатиш йўли билан текшириб ўрганилади. 

---

228 
Бу метод ёрдамида психик жараёнларни ва шахснинг психологик 
хусусиятларини табиий шароитда, яъни бола у ёки бу фаолиятда қандай бўлса 
шундайлигича ўрганилади. Илмий тадқиқот ишини олиб боришда 
коммуникатив 
қобилиятларни 
шакллантиришга 
қаратилган 
хатти-
ҳаракатларнинг бола хулқ-атворига таъсирини ўрганиш мақсадида бевосита 
ички ва ташқи кузатувни ташкил қилиб, кузатиш ишлари олиб борилади. 
Кузатиш методининг ижобий томони шундаки, бу метод ёрдами билан 
боланинг психик ҳаёт фактлари уларнинг табиий равишда рўй бериши 
ўрганилади ва текширилади. 
Биз илмий тадқиқот ишимизда қўллаган кузатишнинг асосий мақсади-
мактабгача ёшдаги болалар коммуникатив қобилиятларини шакллантиришнинг 
психологик хусусиятларини таълим-тарбия жараёнида ўрганиш орқали уларда 
коммуникативлик фаолият кўрсаткичларини аниқлаш ва уларнинг негизида 
психологик хулосалар чиқаришга қаратилган. 
Кузатиш кўрсаткичлари сифатида қуйидагилар мактабгача ёшдаги 
болаларда коммуникатив қобилиятларни шакллантириш учун хизмат қилиши 
мумкин: 
1) машғулотлар давомида болаларнинг мулоқотга киришувчанлиги; 
2) коммуникатив қобилиятларни шаклланиш кўникмалари таркиб 
топиши; 
3) бериладиган саволлар мазмунига нисбатан муносабат; 
4) ўйин фаолиятига нисбатан муносабат; 
5) амалий фаолиятга нисбатан нутқий муносабат ва бошқалар. 
Тажриба материалларининг кўрсатишича кузатиш мактабгача ёшдаги 
болаларда коммуникатив қобилиятларни шакллантиришга хос етарлича 
психологик материал тўплаш имкониятини яратади.