Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети биология-тупроқшунослик факуьтети

Тупроқ структурасини тиклашнинг сунъий тадбирлари
Кейинги йилларда (1950) химия саноатининг тарақкий этиши натижасида тупроқда гумус моддалари ўрнини эгаллайдиган юқори молекулали органик кислоталар ишлаб
чиқйлади. Бунинг учун молекуляр бирикмалар — полемирлар ва сополимерлардан фойдалана бошланди. Бу бирикмаларнинг умумий ном билан крилиумлар деб юритилади. Крилиумлар асосан, учта органик: акрил кислота (СН—СН —СООН), метакрил кислота СН = С(СН3)-СООН ва малеин (СООН-СН —СН —СООН) кислоталаридан ҳосил қилинган типик полимерлардир. Крилиумлар таъсирида пайдо бўлган агрегатларни ўрганиш соҳасида ўтказилган кўпгина текширишлар шуни кўрсатадики, полимерлар билан тупроқ заррачалари орасидаги ўзаро химиявий муносабат туфайли структура хосил бўлади. Структуранинг сувга чидамли бўлиш, коллоидлар коагуляцияси туфайлидир. Сунъий структор (крилиум) бундан ташқари биологик актив ҳамда таркибида маълум миқдорда озиқ элементларини сақлаш аниқланади.
Ҳозирги вақда МҲДда ҳамда чет мамлакатларида (АҚШ, Франция, Антлия) жуда кўп хилдаги сунъий структуралар мавжуд. Лекин, сунъий структорни кенг кўламда қўллаш учун у қуйдаги талабларга жавоб бериш керак:
1.Структорлар (ёки тупроқ клейларни) тупроқларда ғовак сувга чидамли ҳпмда механик жиҳатдан қаттиқ бўлмаган бўлакчаларни вужудга келтириши.
2.Улар тупроқда инерт масса ҳосил қилиб, биологик ҳаёт учун заҳарли бўлмаслиги лозим.
3.Структор сувни яхши қабул қилиши ҳамда бўкиш ҳусусиятига эга бўлиши лозим, лркин когуляция жараонидан сўпг (тупроқ магсасини агрегат ҳолптга ўтгазгандан сўнг) сув таъсирида узоқ всуқт бузилмаслиги керак.
4.Структорлар ўзида озиқ элементларини сақлаши, донадорлиги бузилган тақдирда ўсимликлар озиқ элементларини ўзлаштирмоғи зарур.
5.Структураларнинг фаолияти ҳеч бўлмаганда бир ротация даврини (4 — 5 йил) ўз ичига рлиши лозим акс холда сунъий клейни таъсири қисқа муддатлилиги учун кенг ишлатилмайди.
6.Гумин кислотаси хусусиятга яқин турадиган структорларни излаш ва қўллаш катта ахамиятга эга.
7.Структор арзон ва жуда актив бўлиши, тупроқнинг структураси гектарига 0,5—1 тонна сарфланганда тикланиши лозим акс холда структор иқтисодий жихатдан ўзини оқлолмайди.
Шундай қилиб, тупроқда ўсимликлар учун сув, хаво ва озиқ режимларининг қулай бўлиши, шунингдек экин майдонларида қўлланиладиган агрокомплекс тадбирларининг яхпш натижа бериши тупроқ структурасига боғлиқ. Демак структура тупроқнинг мухим агрономик хоссаларидан бири, у тупроқни ғовак қовушмали ва серғовак холатда бўлишини таъминлайди.
Тупроқнинг структуралилиги мазкур хўжалик деҳқончилик маданиятининг даражасини кўрсатади.