Shaxs muayyan tarixiy hayot kechirish sharoitlarida, faoliyat (mehnat qilish, o'qish va hokazolar) jarayonida shakllanadi. Shaxsning shakllanish jarayonida guruhlar va jamoalarda amalga oshiri-iadigan ta'lim va tarbiya yetakchi o'rin tutadi.
«Shaxsning shakllanishi» ikki xil ma'noda qo'llaniladi. Birinchisi shaxsning shakllanishi uning rivojlanish jarayoni va uning natijasi ekanligidir. Ikkinchi ma'nosi shaxsni maqsadga yo'naltirilgan tarzda tarbiyalash sifatida shakllantirishdan iborat.
Psixologiya tarixida shaxs rivojianishi va takomillashuvini ha-rakatlantiradigan kuchlar va mana shu masalalarni hal etishning ikkita yo'nalishi mavjud bo'lgan. Bu yo'nalishlar rivojlanishning biogenetik va sotsiogenetik konsepsiyalari nomini olgan.
Biogenetik konsepsiya inson shaxsining rivojianishi biologik, asosan nasliy omillar bilan belgilanishiga asoslanadi. Shuning uchun ham shaxsning rivojianishi ichki sabab natijasida (o'zidan o'zi) sodir bo'iish xususiyatiga egadir.
Inson shaxsini xususiy faolligidan mahrum boigan narsa, pesha-naga yozib qo'yilgan biologik omillar ta'sirining mahsuli deb ifoda-laydigan biogenetik konsepsiya pedagogikani shaxsning qismatiga ko'ra oldindan belgilab qo'yilgan ushbu fazilatlari paydo boiishining sustkash shohidi qilib qo'ygan edi
Shaxs rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari muammosini hal etishda dialektik nuqtai nazar yechimi rivojlanishida amalga oshi-riladigan quyidan (oddiydan) yuqoriga (murakkabga) o'tishni ta'min-laydigan ziddiyatlar ta'rifiga murojaat qilishga to'g'ri keladi. Shaxs-ning faolligi kishini anglanilgan va anglanilmagan sabablar tizimi orqali faoliyatga undovchi ehtiyojlaming majmui bilan belgilanadi. Lekin ehtiyoj laming qondirilish jarayoni zamirida ziddiyat mavjuddir. Ehtiyojlar odatda paydo boiishi bilanoq darhol qondirilmaydi. Warning qondirilishi uchun moddiy mablagiar, shaxsning faoliyatga muayyan darajada tayyorgarligi, bilimlar, malakalar va hokazolar zarur. Shaxsning rivojlanishini harakatlantiruvchi kuchlar kishining faoliyatida o'zgarib turuvchi ehtiyojlari bilan ularni qondirishning real imkoniyatlari o'rtasidagi ziddiyatlarda aniqlanadi.
Shaxs rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari muammosini hal etishda dialektik nuqtai nazar yechimi rivojlanishida amalga oshi-riladigan quyidan (oddiydan) yuqoriga (murakkabga) o'tishni ta'min-laydigan ziddiyatlar ta'rifiga murojaat qilishga to'g'ri keladi. Shaxs-ning faolligi kishini anglanilgan va anglanilmagan sabablar tizimi orqali faoliyatga undovchi ehtiyojlaming majmui bilan belgilanadi. Lekin ehtiyoj laming qondirilish jarayoni zamirida ziddiyat mavjuddir. Ehtiyojlar odatda paydo boiishi bilanoq darhol qondirilmaydi. Warning qondirilishi uchun moddiy mablagiar, shaxsning faoliyatga muayyan darajada tayyorgarligi, bilimlar, malakalar va hokazolar zarur. Shaxsning rivojlanishini harakatlantiruvchi kuchlar kishining faoliyatida o'zgarib turuvchi ehtiyojlari bilan ularni qondirishning real imkoniyatlari o'rtasidagi ziddiyatlarda aniqlanadi.
Ehtiyojlarning qondirilishi yana va yana shunday bir vaziyatni keltirib chiqaradiki, bunda kishi ehtiyojlari rivojlanishining erishilgan darajasi bilan ularni qondirishning real imkoniyatlari o'rtasida ziddij'at namoyon boiadi. Ziddiyatlarning shaxs rivojlanishiga olib boradigan darajada hal etilishi faoliyatda uni amalga oshirishning muayyan vositalarini (usullarini, malakalarini, jarayonlarini, bilimla-rini va boshqalarini) ta'lim jarayonida egallash orqali ro'y beradi. Buning ustiga, ehtiyojlarning jo'shqin faoliyat vositasida qondirilishi qonuniy tarzda yangi yuksakroq darajadagi ehtiyojini keltirib chiqa-radi.
ma'naviy yuksaklik darajasiga olib chiqish kishi shaxsini shakllanti-rishning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar .
1. O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi”. Toshkent, 1997 yil.
2. Karimova V. “Ijtimoiy psixologiya asoslari”. Toshkent, 199 yil.
3. G’oziyev E. Azizov Sh. V. “Tashkiliy psixologiya” Toshkent, 1999 yil.
