Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Дашт чорвадор қабилаларининг сопол идишлари.
 
Жанубий Тожикистоннинг бронза даври аҳолиси таркибида 
янги гуруҳлар пайдо бўлганлиги археологик манбалар асосида 
исботланади. Тегузак ва Конгуртут маконларидан топиб 
текширилган уй–жой қолдиқлари, сопол идишлар, меҳнат 
қуроллари ва зеб–зийнат буюмлари Ўрта Осиёнинг жанубий ўтроқ 
деҳқончилик ва шимолий чорвачилик қабилаларининг ёйилиши 
билан изоҳланади. Бу қабилалар Кофирнихон, Вахш ва Панж 
дарёлари воҳаларига, тоғ ёнбағирларига ёйилиб кетган. Чорвадор 

---

99 
қабилаларга мансуб бронза даври ёдгорлиги Самарқанд яқинидаги 
Мўминобод қишлоғида текширилган. Мил. авв. II минг 
йилликнинг иккинчи ярмида Ўрта Осиё дашт ва тоғ олдиларига 
чорвадор қабилалар кенг миқёсда келиб ўрнаша бошлади. 
Уларнинг моддий маданияти Урал олди, Сибир ва Қозоғистоннинг 
даштларида ёйилган Андроново маданиятига мансубдир. Келгинди 
дашт қабилалари тарқалганидан, айниқса сопол идишлар, металл 
буюмлар ва чорвадор қабилаларга оид қадимги қабрлар ҳамда дафн 
этиш одатлари тузилиши далолат беради. 
Андроново маданияти қабилалари Жанубий Хоразм воҳасидан 
ўтиб, Қуйи Зарафшон, Қуйи Мурғоб, Копет тоғ олди ва Шимолий 
Афғонистонда пайдо бўладилар. Уларнинг бошқа бир катта 
тўлқини Тошкент воҳаси, ўрта Зарафшон, Сурхон воҳаси ва 
Жанубий Тожикистон ҳудудларида ёйилади. Бақтрия ҳудудларидан 
чорвадор қабилалари Ҳинд водийсига йўл оладилар. 
Чорвадорларнинг баъзи бир гуруҳлари деҳқончилик билан 
шуғулланувчи аҳолининг чегараларида жойлашиб, ўтроқ бўла 
бошлаган. Қадимги қабилалар дарё соҳиллари бўйлаб, тоғ 
ёнбағирларида ва воҳаларида тарқалган. Бу вазият аҳоли чорва 
боқиш ҳамда деҳқончилик билан шуғулланиш мақсадида қулай 
географик ерларни ўзлаштирганлигини кўрсатади. 
Зарафшон, Ҳисор, Боботоғ ва Помир тоғлари ёнбағирларидаги 
яйловларда қабилалар асосан майда чорва боққанлар. Улар 
воҳаларда яшовчи зироатчи аҳоли билан кенг ижтимоий– 
иқтисодий муносабатларда бўлган. Ўрта Осиёдаги бронза даври туб 
жойли аҳоли ва келгинди чорвадор қабилаларнинг коришиб кетиши 
натижасида минтақада яшаб ўтган қадимга элатларга асос 
солинади. Ўзбекистон ҳудудида ҳам жойлашган шу элатларнинг 
вакиллари ўзбек халқлнинг қадимги аждодларидан бўлиб, улар 
ҳақида маълумотлар илк ёзма манбаларда ифодаланган. 
Мил. авв. I минг йиллик биринчи ярмида Ўрта Осиё 
тупроғида бир неча йирик тарихий–маданий вилоятлар – Хоразм, 
Сўғд, Бақтрия, Марғиёна, Фарғона, Чоч пайдо бўлган. 

---

100