Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

 
Cеминар саволлари 
 
1.
Тарихий метрологиянинг тараққиёти. 
2.
Метрология манбаларини ўрганилиш услублари. 
3.
Марказий Оcиё олимларининг метрология ривожланишига 
қўшган ҳиссалари. 
 
 
 
 
 
 
 
10 мавзу. Замонавий ўлчов бирликлари тизими. 
Ўзбекистонда метрологик бирликлар
 
Режа 
1. 1790 йилги ўлчовлар ислоҳоти. 
2. Метр ва килограмм эталонларининг яратилиши. 
3.
Халқаро бирликлар тизими - СИнинг пайдо бўлиши.
4. Мустақиллик даврида Ўзбекистонда метрологиянинг 
ривожланиши.
 

---

128 
Калит сўзлар: 
метрология, халқаро метр (ўнлик) ўлчамлар 
системаси метрик тизим, волтметр, метр, грамм, Цельсий, 
коэффициент, мириа метр-10000 метр, километр-1000 метр, гекто 
метр -100 метр, дека метр-10 метр, СИ метрик тизими. 
1790 йилги ўлчовлар ислоҳоти
.
Замонавий халқаро метр 
(ўнлик) ўлчамлар системаси француз буржуа революцияси даврида, 
яъни ХVIII асрда яратилган. Ягона ўлчамлар бирлиги системасини 
тузиш ҳақидаги масала ХVIII асрда Францияда вужудга келган. Бу 
система асосини табиий, ўзгармас бирликлар ташкил этади. XVIII 
асрда, аниқроғи, иккинчи ярмида француз астрономия Мутон 
ўлчовлар системасининг ўнлик принципини тузиш ғоясини илгари 
сурди. Унинг негизини ер меридиани ёйининг бир минутлик 
қийматига тенг бўлган узунлик бирлиги ташкил этган. 
1790 йил Франциянинг Миллий йиғилиши томонидан ўлчовлар 
ислоҳоти ҳақида декрет қабул қилинган. Бу катта иш Париж Фанлар 
Академиясига топширилади. Махсус комиссия янги системанинг 
барча асосий принципларини ишлаб чиқади. Асосий табиий узунлик 
бирлиги қилиб, Париж меридиани ёйи чорак қисмининг ўн 
миллиондан бири олинади. Бу меридиан ёйи академиклар Мешен ва 
Деламбр томонидан Барселона ва Дюнкерк шаҳарлари ўртасида 
ўлчаниши керак эди
1
. Лекин ўша даврдаги революцион воқеалар 
туфайли бу иш бажарилмай қолади. Шунинг учун 1739 йилда 
Кассини ва Лакайл томонидан ўлчанган Париж меридианаси ёйи 
узунлигидан фойдаланадилар. Бунга биноан меридиан ёйи 
чорагининг 1/1000000 қисми 3 париж фути ва 11, 44 чизиғига тенг 
бўлган. Кейинчалик аниқланганки, меридиан ёйи узунлиги олимлар 
томонидан ҳар хиллиги маълум бўлган. 1795 йил Конвент янги 
ўлчовлар қабул қилган. Улар Француз республикаси ўлчовлари деб 
номланади.