Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Ёй апорияси. 
Бу апорияда Зенон шуни исботлайдики, макон 
ва вақг бирликда олинган такдирда ҳам ҳаракат мавжуд бўлмайди. 
Ҳаракатланувчи ёй сукунатда ёки ҳаракатда бўлса-ю жисм ўз 
кўламига тенг маконни эгалламаса, унда ҳаракатдаги жисм бир 
дақиқада туради, яъни ҳаракатланувчи ёй сокинликда бўлади. 
Ҳаракатдаги ёй ҳар дақиқадаги ҳаракат чоғида ўз ҳажмига тенг 
кўламга эга бўлган ҳолда ҳам ҳаракат кдлмайди, чунки ёйнинг 
ҳаракати сокинлиқцаги дақиқалардан иборатдир. Нега ёй со­
кинлик ҳолатидан чиқиб, ҳаракат қила олмайди? Ҳаракат бош- 
ланиши учун ёй ўз ўрнини ўзгартириши лозим, яъни ўз кўла- 
мига икки баробар келадиган кўламга эга бўлиши керак. Де­
мак, бир дақиқанинг ўзида ёй битгамас, иккита кўламга эга 
бўлмоғи лозим.
Бироқ апориянинг шартига кўра, бу мумкин эмас. Агар ёй 
бир дақиқанинг ўзида икки маконда бўлса, унда дақиқанинг 
ҳам бир жойда бўлмоғи лозим. Лекин дақиқани 2 га бўлиб 
бўлмайди. Борди-ю бўлиб бўлади, деб фараз қилганимизда ҳам 
у мавжуд бўла олмайди, чунки бир дақиқанинг бир бўлаги 
ҳозирги замонда иккинчи бўлаги эса ўтган замонда бўлиши 
мумкин. Демак, апориянинг шартига биноан, ёй ҳаракат қил- 
майди.
Стадий. 
Бу апориянинг шартига кўра, икки жисм бир-бири- 
га қарама-қарши нуқтадан ҳаракат қила туриб, ҳаракатсиз жисм 
ёнидан ўтиб учрашиши лозим. Бир-бирига қарама-қарши жис­
млар бир хил тезликда — бири мусобақа бошланадиган жой­
нинг бошидан бошланса, иккинчиси ўртасидан, учинчи жисм 
ҳаракати стадионнинг охиридан бошланади. Учта жисм бир- 
бири билан учрашганда маълум бўладики, бу икки ҳаракатдаги 
жисмларнинг тезлиги икки хил бўлади ва улар иккинчи масо- 
фанинг ярмисини босиб ўтади. Сокин жисм ёнидан ўтаётган 
жисм сокин жисм ҳажмининг ярмисини босиб ўтади. Демак, 
бир-бирига қарама-қарши ҳаракат қилаётган жисмлар сокин 
жисмга нисбатан бир хил тезликда ўтсалар, ўзлари эса бир- 
бирларига кўра икки маротаба тез ҳаракатда бўладилар.
Бир хил ҳажмга эга бўлган икки жисм бир хил масофани, 
яъни бир дақиқали ҳолатни ярим дақиқада ўтадилар, чунки 
вақт ва макон бир-бирига қарама-қарши мақомда бўлади. Зе­
ноннинг таъкидлашича, борлиқнинг табиати ҳаракатга боғлиқ 
эмас. Гегель Элей мактаби фалсафасини ўрганар экан, шундай 
деб ёзади: «Уларнинг диалектика тушунчаси фикрларнинг соф 
ҳаракатидир». Зенон фалсафада янгилик яратдими ёки устози
23

---

Пармениднинг фалсафасини такрорлаши билан чекланиб қол- 
дими? — деган савол туғилади».
Зенон биринчи бўлиб ҳаракат ва кўплик, макон ва замон- 
нинг диалектик моҳиятини кўрсатиб беришга уринди ва унинг 
мантиқ тушунчаларида акс этишининг муайян қийинчиликла- 
рини кўрсатиб беришга муваффақ бўлди. Ҳаракат кўпликнинг 
қарама-қаршиликларини аниқлаб, улар ҳақида шаклланган ту­
шунчалар эмаслигини исботлайди. Шунинг учун Зенон диалек- 
тикаси негатив диалектикадир.
Зенон таълимотига қизиқиш ҳанузгача йўқолгани йўқ. Зе­
нон апориялари антик математика, мантиқ ва диалектиканинг 
тараққий этишига туртки бўлди.