Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах давлат педагогика институти

 

---

121 
Яқинлаштирувчи машқлар. 
1. Тўпни киритишни имитация қилиш. Диққат гавда, оѐқ ва қўлларнинг 
ўзаро мувофиқ ҳаракатланишига қаратилади. 
2. Тўпни ташлашни ўргатиш. 
3. Илиб қўйилган тўпга зарба бериш. 
4. Деворга тўп узатиш. Масофа - 6-7 м. 
5. Шеригига тўп узатиш. Масофа - 8-9 м. 
6.Тўр устидан қисқартирилган масофадан киритилган тўпни пастдан 
қабул қилиш. 
Техника бўйича машқлар. 
1. Тўп киритиш чизиғидан тўпни ўйинга киритиш. 
2. Тўпни учиш йўналишини ўзгартириб ўйинга киритиш. 
3. Тўпнинг траекториясини ўзгартириб. 
4. Узайтирилган ва қисқартирилган оралиқлар бўйича. 
5. Тренернинг топшириғи бўйича белгиланган зоналар-га тўп киритиш. 
6. Турли усулларни навбатлаштириб тўп киритиш. 
7. Ўйиннинг бошқа техник усулларини (тўсиқ, тўп узатиш ва ҳоказо) 
бажаргандан сўнг. Турли вариантларда қўллаш. 
8. Тўп киритиш бўйича турли вариантларда мусобақа ўтказиш. 
Тўпни қабул қилиш 
Тўп ўйинга киритилганда, ҳужум зарбасидан сўнг ва тўсиқдан қайтганда 
амалга оширилади. 
Ҳозирги замон волейболида тўпни қабул қилишнинг қуйидаги усуллари ва 
вариантлари мавжуд: пастдан икки қўллаб (жуда кам ҳолларда бир қўл билан); 
юқоридан икки қўллаб; сон қисми билан ва орқага думалаб бир қўллаб пастдан; 
олдинга кўкрак-қорин қисмлари билан йиқилган ҳолда бир қўллаб пастдан. 
Ўйинга киритилган тўпни сифатли қабул қилиш ҳужум ҳаракатларининг 
қанчалик самарали бўлишини белгилайди. Ўйинга киритилган тўпни қабул 
қилишнинг энг кўп тарқалган ва самарали шакли бу тўпни икки қўллаб пастдан 
қабул қилишдир. 15-расмда икки қўллаб пастдан тўп қабул қилаѐтган ўйинчининг 
ҳолати тасвирланган. Оѐқлар букилган, бир оѐқ олдинда, қўл кафтлари 
бирлаштирилган ҳолда пастга туширилган. Тўпни қабул қилиш вақтида 

---

122 
тирсакларни букиш мумкин эмас. Қўллар билан олдинга-юқорига ҳаракат 
қилинади. Тўпга нисбатан кучли қарама-қарши ҳаракат қилиш керак эмас. Бунда 
қўллар тўп томон яқинлаштирилиб унинг тагига киритилади. Оѐқларни букиб-
ѐзиш билан тўпга керакли йўналиш берилади. Тўпни пастдан қабул қилишда энг 
асосийси тўпнинг йўналиши, тезлигини тўғри баҳолай олиш ва боғловчи 
ўйинчини кузатиш ҳисобланади. Ўйинчи зарур жойни эгаллай олмаган бўлса-ю, 
тўп ўнг томонга йўналаѐтган бўлса, тўпни қабул қилувчи қўлларни тўғри олдинга 
чиқаради ва ўнг қўлни юқорига чиқариб буради, чап томонга йўналаѐтган бўлса 
чап қўл юқорига чиқарилади. 
Тўпни пастдан икки қўллаб қабул қилиш ҳужум зарбасини қабул қилишда 
ҳам асосий усул ҳисобланади. Ўйинга киритилган тўп ѐки ҳужум зарбасининг 
сифасиз қабул қилиниши (паст траекторияда узатиш, боғловчи ўйинчига етказиб 
бермаслик) боғловчи ўйинчи томонидан ҳужум учун бериладиган тўп узатишни 
самарасиз бўлишига олиб келади. Шунинг учун машғулотлар вақтида турли 
тезликда, йўналишда ва кучланишда келаѐтган тўпларни пастдан икки қўллаб 
қабул қилишга катта эътибор бериш зарур. 
Тўпни бир қўллаб қабул қилиш таянч ҳолатда ва йиқилиб амалга 
оширилади. Таянч ҳолатда бажариладиган усул ўйинчининг ѐнига тезлик билан 
тушаѐтган тўпни қабул қилишда фойдаланилади. Тўпни қабул қилиш ѐпиқ 
ҳолдаги кафт юзаси билан бажарилади. 
Орқага ѐки ѐн томонга йиқилиб, бир қўл билан тўпни қабул қилиш кўп 
ҳолларда аѐллар волейболига хосдир. Ҳаракат сўнгида ѐн томонга катта қадам 
ташланиб, қўл тўп томон тўғри узатилади. Бунда МОК (марказий оғирлик кучи) 
кескин пасаяди. 
Тўпга зарба берилгандан сўнг, ўйинчи таянч оѐқнинг учида йиқилиш 
томонга бурилиб, оѐқ товони билан ўтиради ва дўмбалоқ ошади. 
Жароҳат ва лат ейишнинг олдини олиш мақсадида гавданинг орқа ўрта 
қисми билан эмас, балки бир оз ѐнбош билан дўмбалоқ ошилади, дахан кўкрак 
қисмига теккизиб олинади. 
Кўкрак-қорин қисми билан сирғалиб йиқилган ҳолда бир қўл билан тўпни 
қабул қилиш усули эркаклар волейболига мансуб усул ҳисобланади. Ўйинчи 

---

123 
охирги қадамда кескин ҳаракат билан гавдани пастга-олдинга 25˚-30˚ бурчак 
остида майдончага ташлайди. Таянчсиз ҳолда кафтнинг орқа ѐки олди томони 
билан тўпга зарба бериб, қўлларини олдинга чўзади ва қўллари майдончага 
тегиши билан оѐқларини тизза қисмида букади, қўллар эса орқага-ѐнга итарилиши 
билан гавданинг горизонтал ҳолатга келишига ѐрдам беради. Бош ўз вақтида 
максимал орқага ташланади.