Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ж. М.Қурбонов, З. Э. Мамарасулов

Наушниклар.
Саноат корхоналарида ВЦНИИОТ наушникларидан кенг 
фойдаланилади. Наушниклар қулоқни яхши беркитади ва пружиналар ѐрдамида 
ушлаб турилади. Наушниклар паст частотадаги товушларга нисбатан юқори 
частотадаги шовқинлардан яхши муҳофаза қилади. Унинг самарадорлиги 7-38 
дБ атрофида бўлади. 
Шлемлар.
Ҳаддан ташқари катта шовқин шароитида (120 дБ дан ортиқ) 
шовқин инсон бош миясига таъсир кўрсатади. Бундай ҳолларда наушник ва 
вкладишлар ҳеч қандай фойда бермайди. Шунинг учун бош мияни муҳофаза 
қиладиган шлемлардан фойдаланилади. 
Кўлда ишлатиладиган механизациялаштирилган электр ва пневметик 
асбоблардан фойдаланилганда ишчиларнинг қўллари орқали ўтадиган титраш 
таъсирини камайтириш мақсадида шахсий муҳофаза аслаҳаларидан 
фойдланилади. Бундай воситаларга қўлқоплар, титрашдан сақловчи пластина 
ва прокладкалар киради. Бундай воситаларни қўлга ўрнатиб ишлатилади. 
Шахсий муҳофаза аслаҳаларига қўйиладиган техник талаблар ГОСТ 12.4.002-
74 да аниқланган. 
Титрашларнинг совуқ шароитларда таъсир даражасининг ортиб 
кетишини ҳисобга олиб ишчиларни қиш вақтида иссиқ кийим ва иссиқ 
қўлқоплар билан таъминлаш тавсия этилади. 
Титраш касалликларининг олдини олиш мақсадида ишлаб чиқариш 
саноат корхоналарида титраш билан боғлиқ бўлган машина ва механизмлар 
билан ишловчи кишилар учун махсус иш режими ташкил қилинган. Масалан, 
қўлда ишлатиладиган титраш тарқатувчи механизм билан ишловчи ишчи

---

74 
санитария норма талабига мувофиқ умумий иш сменасининг 2/3 қисмидан 
ошмаган миқдорда ишлаши мумкин. 
Бошқа санитария гигиеник омиллар нормада бўлса титраш таъсирида
ишлаѐтган ишчига қўйидагича иш режими ташкил қилинади. Бунда 
овқатланиш учун танаффус 40 минутдан кам бўлмаслиги билан бирга яна икки 
марта чегараланган танаффус қилинади. Бу танаффуслар иш бошлангандан 
кейин таъминан 1-2 соат давомида 20 минут ва тушлик танаффусдан 2 соат 
ўтгач 30 минут бўлиши керак. Танаффуслардан ишчи актив дам олиши учун 
фойдаланиш керак (масалан, махсус гимнастика машғулотлари ва бошқа 
сақланиш чора - тадбирлари). 
Титраш тарақатаѐтган машиналарда ишлаѐтган ишчилар учун уларнинг 
иш ритмига титраш бўлмаган технологик вазифаларни бажариш ишларини ҳам
қўшиб олиб бориш тавсия этилади. 
Агар бирон – бир ишчида титраш касаллиги бошлаганлиги аниқланса, 
уни вақтинча ВТЕК қарор чиқаргунча титраш бўлмаган енгилроқ ишга ўтказиш 
тавсия қилинади. 
Умумий титраш таъсирида ишлаѐтганлар махсус оѐқ кийими кийишлари 
керак (ГОСТ 12.4.024-76). 
Титрашни СТ СЭВ 1991-78 «Титрашни ўлчаш учун қўйиладиган умумий 
талаблар» шартлари асосида ўлчанади. Бунда титрашни технологик жиҳозларда 
чеклаш стандартлари ва санитария нормалари берилган. 
Кўплаб ишлатиладиган ўлчаш асбоблари орасида ИШВ-1 ва ВИП-2 ни 
кўрсатиб ўтиш мумкин. 
Чет эл аппаратлари ичида Даниянинг «Бриль ва Къер» фирмасида ишлаб
чиқарилган ўлчаш қурилмаси ва Германиянинг RFТ аппарати комплектини
кўрсатиш мумкин.