Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

Стандарт муаммолар.
Омил ва натижа орасидаги 
бо\ланишлар қатъий детерминациялашган ва оддий ҳисоб - 
китобларда функционал тенгламаларда ифодаланиши мумкин 
(масалан, меҳнат самарадорлиги ўзгармас нархларда ишлаб 
чиқариш ҳажмининг ишчилар сонига нисбатига тенг). 
Тузилмаланганган муаммолар.
Бо\ланиш эҳтимоли 
(стохастик) коррелятив характерга эга, лекин юқори зичлик 
даражаси билан фарқланади. Омилларнинг ўзгаришида натижа 
бирор оралиқдаги каби бир вақтда ҳам ўрнатилиши мумкин 
(масалан, меҳнат самарадорлигининг ўсиш суръатларини унинг 
фонд билан таъминланганлик суръатига бо\лаб топиш). 
Заиф структураланган муаммолар.
Омил ва натижа 
орасидаги бо\ланишнинг юқори бўлмаган зичлик даражаси 
билан фарқланади. Натижа кўрсаткичи бунда жуда катта 

---

76 
оралиқда ўзгаради (масалан, об-ҳаво шароитларига бо\лиқ 
бўлган қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлигини 
аниқлаш). 
Структураланмаган 
муаммолар.
Натижа 
кўрсаткичининг ўзгариш функциясини олдиндан айтиш қийин 
(масалан, техника ва технологиянинг молиялаш ҳажмига қараб 
ривожланиши ва бошқалар). 
Муаммолар синфи прогнозлаш объектига бо\лиқлигини 
кўзда тутиш муҳимдир. Фан ва техника тараққиётини 
прогнозлаш ишлаб чиқариш ривожланишини прогнозлашдан 
фарқли равишда заиф структураланган муаммоларга киради 
(моҳиятига кўра). Бироқ бу умумий ҳолда. Шу билан бирга 
прогнозлаш даври у ёки бу муаммо синфини ўзгартириши 
мумкин. Асосий ишлаб чиқариш фондлари ҳажмининг 
инвестициялар ҳажмига қараб ўзгаришини қисқа муддатга (1 
йил) прогнозлаш структураланган муаммоларга киради (1-синф). 
Ўша вазифа узоқ муддатда (15 йил) бўлса заиф структураланган 
муаммоларга (3-синф) ўтади.
Техника ва технологияга қилинган инвестициялар 
орасидаги 
бо\лиқликни 
аниқлаш 
вазифаси 
«заиф 
структураланган муаммолар» синфидан «структураланмаган 
муаммолар» синфига ўтиши мумкин, агарда прогнозлаш даври 
узоқ бўлса. Бунда вазифанинг биринчи ва иккинчи қисми тармоқ 
даражасида ҳал қилинади. 
Агар муаммо қисқа даврга корхона (фирма) даражасида 
ҳал қилинса, у стандарт муаммоларга ёки даврнинг узайишига ва 
прогнозлаш 
даражасининг 
кўтарилишига 
қараб 
заиф 
структураланган ва ҳатто структураланмаган муаммоларга 
киритилиши мумкин. 
Демак, бошқаришнинг юқорироқ даражасига чиқишда ва 
оралиқ муддат чўзилганда муаммонинг структураланиш 
даражаси пасаяди. 
Муамоларни прогнозлаш учун ИММ тенгликлари 
қўлланилади. Структураланган муаммолар учун эконометрик, 
ИММ моделлар қўлланилади. 
Заиф структураланган муаммолар учун эксперт баҳолаш, 
сценарий усулларидан фойдаланилади, эконметрик моделдан 
фойдаланиш ҳам мумкин. 

---

77 
Структураланмаган муаммолар учун асосан мантиқий 
усуллар ва эксперт баҳолаш усуллари қўлланилади.