Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

 
 
 
7.3.Истеъмол талабини пронозлаш 
Макродаражада қисқа ва ўрта муддатли прогнозлашда 
истеъмол талаби (ИТ)ни моделлаштириш устивор ўрин 
эгаллайди. Чунки, ИТ ЯИМнинг катта қисмини белгилайди, 
ишлаб чиқариш структурасига, нархларнинг умумий даражаси 
(инфляция)га, 
иқтисодиётнинг 
турли 
секторларидаги 
нархларнинг 
динамикасига 
таъсир 
кўрсатади. 
ИТнинг 
макроиқтисодий функцияси аҳоли талаб қилувчи товар ва 
хизматлар ҳажмининг талабини белгиловчи асосий омилларга 
(аҳолининг соф-ихтиёридаги даромади, нархлар даражаси, 
жисмоний 
шахсларга 
солиқнинг 
даражси, 
кредит 
ставкаларининг ўзгариши) бо\лиқлигини кўрсатади. 
ИТнинг функцияси умумий ҳолда қуйидагича бўлади: 
C
n
қ (
ПР
И
КР
Д
Д
Д
Ц




,
,
,
,
,
,
1
1
0
), 
Бу ерда: 

Ц- бойлик (ёки реал касса қолдиқлари), импорт хариди, 
% ставкаси самараси орқали талабга таъсир этувчи нархлар 
даражасининг ўзгариши; 
Д
0
-жорий шахсий ихтиёридаги даромад (иш ҳақи, рента, 
% дивиденд, транспорт тўловлари ва бошқалар),%; 

---

95 
Д
-1
-ўтган йилги даромад (шахсий бойлик ҳажми, 
ликвидли 
қолдиқлар 
ҳажми, 
яшаш 
жойлари 
билан 
таъминланганлик); 
Д
+1
-келгусида кутилаётган даромадлар (кутилаётган 
инфляция ёки дефляцияни ҳисобга олган ҳолда реал 
даромадлар); 
КР- истеъмолчиларнинг кредит қарзлари; 
И-жисмоний шахсларга солиқнинг даражаси; 

ПР-кредит % ставкаларининг ўзгариши. 
Узоқ муддатли моделларга аҳоли сонининг, жинсий ёки 
структурасининг ўзгариши омилини қўшиш мумкин. 
+исқа 
муддатли 
прогнозга 
Кейнсча 
вариантдан 
фойдаланиш мумкин: 
C
n
қf(Д
0
), 
Яъни ўзгармас нархларда қисқа муддатли даврда ИТ 
фақат жорий йилдаги шахсий ихтиёридаги даромадга бо\лиқ 
бўлади. 
Турли давлатларда миллий иқтисодиёт кўринишига ва 
бошқарувда қўлланиладиган назарий тамойилларга қараб бир-
биридан омилларнинг тўплами билан фарқланувчи шахсий 
истеъмол харажатлари (шахсий истеъмол) модели ёки ИТ 
модели ишлаб чиқилади. 
Мисол 
сифатида 
А+Шда 
ишлаб 
чиқилган 
макроиқтисодий чизиқли моделни кўриш мумкин: 
Сқ0,47+0,999С
-1
+0,17У
-1
-7,134

РС,
Бу ерда: С-шахсий истеъмол, млрд. доллар (ўзгармас 
нархларда); 
С
-1
-ўтган (базис) йилдаги шахсий истеъмол; 
У
-1
-базис йилдаги МД; 

РС-шахсий истеъмол товарларининг нархлар индекси. 
А+Шнинг деярли барқарор юқори ривожланган тизимида 
МДнинг ўсиши оддий экстрополяция усули орқали МД 
трендидан фойдаланиши билан аниқланади ва у етарлича 
мавжуд омил бўлиб чиқади.