Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги иқтисодий ва

n
i
n
i
Y
Yt
X
Xt
1
2
2
1
n
1
i
)
(
)
(
Y)
-
X)(Yt
-
(Xt
 
r
yx
нинг қиймати –1 дан +1гача қийматни қабул қилади. 
Мусбат қиймат тў\ри, манфий қиймат тескари 
бо\ланишга тегишли эканини кўрсатади. r
yx

0,7 бўлган 
қийматда тренд барқарор бўлади. 
Акс ҳолда динамик қатор тенденцияси барқарор 
бўлмайди. r
xy
қиймати (0) га яқин бўлган ҳолда корреляцион 
бо\ланиш йўқлиги тў\рисида фикр юритилади. 
Тенденциянинг барқарорлиги аниқланган ҳолда динамик 
қатор икки ташкил этувчига ажратилади. 
yқy
t
+e
t 
(tқ1,2,…n) 
Бу ерда: y
t
, тенденциянинг тараққиёти (тренд); e
t
айрим 
сабабларга кўра ҳаракат натижасида юзага келувчи қолдиқ 
элементлар. 
Динамик 
қатордаги 
элементларнинг 
миқдорий 
тавсифсини аниқлаш учун вақт давомида объект тенденция 
тараққиётининг энг маъқул кўринишини ифодаловчи тренд 
ҳисоблаб 
чиқилади. 
Сўнгра 
қолган 
элементларнинг 
эгилувчанлик қийматига баҳо берилади. у
t
қа+b
t
чизиқли 
регреция параметрлари энг кичик квадратлар усули орқали 
ҳисобланади. 
Бу усулнинг маъноси бошлан\ич вақт қатори нуқтасидан 
айирмани минимизация қилувчи тренд усули параметрларини 
ахтариш, яъни қидириб топишдан иборатдир. Бундай ҳолда 
айирманинг квадрати суммаси олинади: 





n
t
Yt
Yt
S
1
2
min
)
(
Бу ерда: Yt-бошлан\ич қаторнинг саЎзбекистонланиш 
аҳамияти; 
Yt-бошлан\ич қаторнинг фактга асосланиш аҳамияти; 
Tқ1,n. n-кузатувлар сони.

---

67 
Минимизация 
талаби 
тенглик 
(0) 
нолга 
тенглаштирилганда бажарилади. 
Бунда S минимал бўлиши ҳамда а ва в параметрлар 
қуйидаги нормал тенгламалар системасини қониқтириши лозим. 






n
t
t
n
t
y
t
b
na
1
1








n
t
t
n
t
n
t
t
y
t
b
t
a
1
1
2
1
а ва в параметрлари тааллуқли бўлган системани 
ҳисоблаб, уларнинг аҳамиятини аниқлаймиз. 
 
4.4. Регрессия ва корреляция таҳлили усули 
Регрецион 
таҳлил 
- 
ўрганилаётган 
тасодифий 
ҳаракатнинг тасодифий меъёрини ва ўрганилаётган миқдорий 
ўзаро муносабатлар ўртасидаги бо\ланишни ишлаш учун 
қўлланилади. Яъни, тасодифий ва иқтисодий меъёрлар 
ўртасидаги бо\ланиш регреция деб аталади. Регрецион таҳлил–
ушбу бо\ланишнинг таҳлили усулидир. 
Регриссия ўртача натижа белгиларининг омил белгилари 
билан бо\лиқлигини кўрсатади. 
Прогнозлаш 
учун 
регрессион 
таҳлил 
усули 
қўланилаётганда математик формула тузилади. У формула 
прогнозлаштириш объекти билан бирга унга таъсир этувчи 
битта ёки бир нечта омилларнинг бо\ланишини ўзида акс 
эттиради. Бу усул ишлатилаётган объектнинг хусусиятини 
таҳлил қилишга имкон беради. Бунда намуна тузилиб, ундан 
сўнг намунадаги бир кўрсаткичнинг аҳамиятини бошқа 
кўрсаткичга бо\лиқлиги ҳисобланади. 
Регрессия тенгламаси вазифасига кўра бўлинади. 
Масалан, 
Тў\ри чизиқли тенглама. 


