Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

 
Бозор ва унингвазифалари 
 
Бозор тушунчаси бозор иқтисодиётининг муҳим категорияси бўлиб, иқтисодиёт 
назариясида ҳам, хўжалик юритиш амалиётида ҳам, барча мамлакатлар тажрибасида ҳам 
қўлланиладиган илмий-амалий тушунчадир. Энг аввало 
«бозор» 
ва 
«бозор иқтисодиёти» 
тушунчаларининг бир-биридан фарқланишини таъкидлаб ўтишимиз лозим. Чунки, кўпинча 
буикки тушунчани бир хил маънода ифодалаш, баъзи адабиётларда синоним сўзлар сифатида 
қўллаш ёки уларни чалкаштириш ҳоллари учрайди. 
Ҳозирги даврда бозор ишлаб чиқарувчилар билан истеъмолчиларнинг кўп қиррали 
мураккаб алоқаларини, уларнинг ўзаро бир-бирларига бўлган таъсирини боғлайдиган бўғин, 
жамият тараққиётида модда алмашувини таъминлайдиган жараён сифатида шаклланди. 
Бозор – ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар (сотувчилар ва харидорлар) ўртасида 
пул орқали айирбошлаш жараёнида вужудга келадиган муносабатлар мажмуаси. 
Бозорнинг асосий белгилари қуйидагилардан иборат: 
-
сотувчи ва харидорларнинг ўзаро келишуви, эквивалентлилик принципиасосида 
айирбошлаш; 
-
сотувчиларнинг харажатлари қопланиб, 
фойдаолиши; 
-
тўловга лаёқатли бўлганхаридорларнинг 
талабини қондириш варақобатчилик. 
Бозор товарларни ишлаб чиқариш ва 
айирбошлаш, 
пулнинг вужудга 
келиши, 
уларнинг ривожланиши натижасида келиб 
чиққан тарихий тушунча бўлиб, ҳозирги даврда 
кенг тарқалган объектив иқтисодий жараёндир. 
Бозордаги товар ва хизматлармиқдори 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
58 
талабга нисбатан кам бўлса нархлар ошиб кетади, айирбошлашнинг эквивалентлик 
мувозанати бузилади, натижада товарни сотувчи меъёридан ортиқча даромад олиш имконига 
эга бўлади. Аксинча, бозорда товарлар миқдори талаб миқдоридан ошиб кетса, нархлар 
пасайиб кетиб, сотувчилар зарар кўрадилар. Шунингдек, ишлаб чиқариш жараёнида 
сусткашлик, нўноқлик ва хўжасизлик юз бериб, ортиқча харажатларга йўл қўйилса ҳам зарар 
ошиб кетади, чунки бозор бундай беҳуда сарфларни ҳисобга олмайди. Буларнинг барчасини 
бозор ўз механизми орқали амалга оширади.