Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

Экспорт салоҳияти (экспорт имкониятлари) – 
мазкур мамлакат томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг ўз иқтисодиёти 
манфаатларига путур етказмаган ҳолда жаҳон бозорида сотиши мумкин бўлган қисми. 
Товарлар экспорти ва импорти суммаси ташқи савдо айланмаси ёки ташқи товар 
айланмасини ташкил этади. 
Бирор бир мамлакат бошқа мамлакатда ишлаб чиқарилган 
товарни ўз истеъмоли учун эмас, балки учинчи мамлакатга қайта сотиш учун харид 
қилган тақдирда реэкспорт рўй беради. 
Реэкспорт билан реимпорт узвий боғлиқ. 
Реимпорт истеъмолчи мамлакатдан реэкспорт товарни сотиб олишни билдиради. 
Экспорт ва импортнинг ҳаракатида ҳам мультипликация самараси мавжуд бўлиб, бу 
омилни ҳисобга олиш ўта муҳим аҳамият касб этади. Бу борада таниқли иқтисодчи 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
278 
олимлардан Ж. Кейнс, Р. Кан, Ф. Махлуп, П. Самуэльсон ва бошқалар ташқи савдо 
мультипликатори тўғрисидаги назарий асосларни яратишда катта ҳисса қўшдилар. 
Экспорт мультипликатори 
ҳам инвестициялар мультипликатори сингари истеъмол 
соҳасидаги ички жараёнлар билан боғлиқ бўлиб, истеъмол ёки жамғармага сўнгги қўшилган 
мойиллик кўрсаткичлари орқали аниқланади: 
бу ерда 
– экспорт мультипликатори коэффициенти; 
MRS – жамғармага сўнгги қўшилганмойиллик; 
MRC – истеъмолга сўнгги қўшилганмойиллик. 
Экспорт ҳажми ошишининг ялпи миллий ишлаб чиқариш ҳажмига таъсирини 
қуйидаги формула орқали аниқлаш мумкин: 
бу ерда 
–мультипликатор; 
∆Х – экспорт ҳажмининг ўсиши. 
Бироқ, халқаро савдо фақат экспортдан иборат бўлмай, балки ўз ичига импортни ҳам 
олади. Агар экспортдан олинган даромаднинг бир қисми импортга сарфланса, у ҳолда 
мамлакатнинг ички харид қобилияти пасаяди. Импорт жамғарма сингари бой берилган 
имконият сифатида амал қилади, шунинг учун у математик ифодаларда манфий ишора билан 
қўлланилади. Импортни жамғариш функциясига ўхшаган ҳолда таҳлил қилиш мумкин. 
Бунинг учун импортга сўнгги қўшилган мойиллик тушунчасини киритиб оламиз. Бу 
мойиллик импорт ҳажми ўзгаришининг даромад ўзгаришига нисбати орқали ифодаланиши 
мумкин. Натижада