Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

турли монополлашув даражасидаги тузилмалар 
ўртасида мавжуд бўлишига кўра 
қуйидаги рақобат турларини ажратиб кўрсатиш мумкин: 
1)
монополлашмаган корхоналар ўртасидагирақобат; 
2)
монополиялар ҳамда монополистик бирлашмаларга кирмаган ишлаб чиқарувчилар 
ўртасидагирақобат; 
3)
турли монополиялар ўртасидаги рақобат; 
4)
монополистик бирлашмалар ичидагирақобат. 
Шунингдек, иқтисодий адабиётларда 
ғирром ва ҳалол рақобатлашув 
усуллари ҳам 
ажратиб кўрсатилади. 
Рақобатлашувнинг ноанъанавий, жамият томонидан эътироф этилмаган, 
ижтимоий аҳлоқ қоидалари доирасидан четга чиқувчи, ноиқтисодий (яъни, жисмоний 
куч ишлатиш, мажбурлаш, рақибларнинг обрўсига путур етказиш ва ҳ.к.) усулларидан 
фойдаланиш ғирром рақобат деб юритилади. 
Ғирром рақобат орқали фирмалар ўз 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
86 
рақибларининг тармоққа кириб келишини тажовузкорона ва шафқатсиз бартараф қилиши 
мумкин. Банкларни, моддий ресурс таъминотчиларини кредит ва материаллар етказиб 
беришдан воз кечишга мажбурлаш, етакчи мутахассисларни оғдириб олиш, нархни кескин 
пасайтириш ғирром рақобатнинг оддий усулларидир. 
Ҳалол рақобат – рақобат курашида 
жамият томонидан тан олинган иқтисодий 
усулларни қўллаш, ўзининг мақсад ва 
манфаатларига эришишда умумжамият 
манфаатларига зид келувчи ҳолатларни 
қўлламаслик каби қоидаларга асосланади. 
Шу ўринда ҳалол рақобатнинг қуйидаги 
белгиларини ҳам кўрсатиб ўтиш мақсадга 
мувофиқ ҳисобланади: 
-
қалбаки 
беллашув, 
мажбурий 
сафарбарликни танолмайди; 
-
боқимандалик, 
бефарқлик, 
юзакичилик, кўзбўямачилик кабисалбий 
ҳолатларга барҳам беради; 
-
қариндош-уруғчиликни, ошна-оғайнигарчиликни, таниш-билишликни, маъмурий- 
буйруқбозликни танолмайди
1
. 
Рақобат курашининг икки усули фарқланади: нарх воситасидаги рақобат ва нархсиз 
рақобат.