Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

23.3.
 
Давлатнинг иқтисодиётга таъсир қилишусуллари 
вавоситалари 
 
Давлат миллий иқтисодиётни тартибга солишда бир қатор усуллардан фойдаланади. Бу 
усулларни умумлаштириб қуйидагича гуруҳлаш мумкин: 
-
бевосита таъсир қилишусуллари; 
-
билвосита таъсир қилишусуллари; 
-
ташқи иқтисодийусуллар. 
Марказдан бошқариш тартиби устун бўлган 
мамлакатларда давлатнинг иқтисодий жараёнларга 
аралашувида бевосита таъсир қилиш усуллари устун 
бўлса, бозор иқтисодиёти эса асосан иқтисодий 
жараёнларни билвосита тартибга солиш билан 
боғланган. Шу билан бирга барча мамлакатларда 
иқтисодиётнинг 
давлат сектори 
мавжуд. Давлат 
секторини бошқариш мулкчиликнингдавлат 
шаклига асосланиб, у асосан қуйидаги учта йўл орқали шаклланади: 
1)
ишлаб чиқариш воситалари эгаларига пул ёки қимматли қоғозлар билан товон тўлаш 
орқали мулкни миллийлаштириш; 
2)
давлат бюджети маблағлари ҳисобига янги корхоналар, баъзи ҳолларда яхлит 
тармоқларни барпоэтиш; 
3)
давлат томонидан хусусий корпорацияларнинг акцияларини сотиб олиш ва аралаш 
давлат-хусусий корхоналарини ташкилэтиш. 
Ҳозирда сўнгги учинчи йўл устун равишда амал қилмоқда. 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
247 
Давлат хилма-хил шаклдаги капиталга эгалик қилади, кредитлар беради, корхоналарга 
мулкдор ҳисобланади. Бу давлатни ижтимоий капиталнинг бир қисмига эгалик қилишига 
олиб келади. 
Давлат иқтисодиётни бевосита тартибга солишда 
маъмурий 
воситалардан 
фойдаланади. 
Маъмурий 
воситалар давлат ҳокимияти кучига таянади ва 
тақиқлаш, 
рухсат 
бериш 
ва 
мажбур 
қилиш 
хусусиятидаги тадбирларни ўз ичига олади. Тартибга 
солишнинг маъмурий воситаларидан фойдаланилганда 
яхлит такрор ишлаб чиқариш жараёни ёки унинг алоҳида 
томонларини тўғридан-тўғри тартибга солиш кўзда 
тутилади. Айниқса, ишлаб чиқариш таназзулга учраган 
даврда 
иқтисодиётга 
билвосита 
таъсир 
қилиш 
тадбирлари кам самарали бўлиб, маъмурий воситалардан 
фойдаланишга устунлик берилади. Бу усуллардан 
қуйидагиларни алоҳида кўрсатишмумкин: