Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги даврон Қодиров. Диловар Қобилова анъанавий хонандалик

3. Хонандаликда нафас олиш услублари
Анъанавий хонандалик қадимдан сақланиб келаётган «Устоз-шогирд анъаналари» авлоддан-авлодга, тилдан - тилга, устозлардан шогирдларга ўтиб қўшиқларимиз яшаб келмоқда, ўз навбатида ўзбек халқининг ашулачилик мактаби шаклланиб ўз файзи таровати билан шинавандалар эътиборини қозонган. Ашулачилик мактаби икки ижро услубида бўлиб улар «Бинниги» ва «Гуллиги» услубларидир.
«Бинниги» услуби
Бу ижро йўли товушни димоқда куйлаш йўли бўлиб, академик вокал ижрочилик мактаби намунасидир. Бу услуб қўшиқчиликда тўғри йўл ҳисобланиб товуш хосил қилиш аппаратини урунтирмай, ижрочининг узоқ вақт товушни чарчатмай куйлай олишга имкон яратади. Қўшиқ куйлаш жараёнида оғиз катта очилиб ҳар бир сўзлар дона-дона, аниқ қилиб талаффуз этиб боришга эришиш лозим.Қўшиқ куйлаш жараёнида нафас қорин бўшлиғига олиниши зарур. «Ишкамби» деб номланадиган бу услуб тўғри ҳисобланиб, сўз бўғинларини чўзиб куйлашда нафас заҳирасини яратиш имкониятини беради.
«Гуллиги» услуби
Мазкур куйлаш услуби қадимий ҳисобланиб, куйловчи қўшиқни томоқдан, товуш пайларини зўриқтирган ҳолда куйлаши назарда тутилади. Достон айтувчи ижрочилар ҳам шу услубда куйлайдилар. Хофизларимиз ва “Катта ашула” ижрочилари ўтмишда шу услубда куйлаганликларини кўришимиз мумкин. Куйлаш жараёнида товуш пайлари тезда чарчаб қолади ва пайлардаги майда капилляр қон-томирчалар узилиб кетишига олиб келади. Натижада, куйловчида дисфония яъни товуш хасталиги вужудга келади. Товушни ўта зўриқтириш юрак ва мия қон-томирларида шикастланишига ва сог”лиққа зарар етказишига олиб келади.
Куйлаш вақтида овозни тўғри ишлатиш қонун-қоидаларига доимо риоя этиб борилган чоғдагина, бу кўзланган мақсадга эриша оламиз. Бунинг учун машғулотлар жараёнида энг мақбул услуб овозни зўриқтирмай бинниги услубида куйлатиш яхши самара беради. Овоз мембранадан cиқиб бурунга берилади ва овозда қувват ортиб «Резонанс» ҳолатига ўтилади. Ҳар бир ижрочида куйлаш вақтида товушни юқори жағга йўналтириб, димоғ орқали чиқаришни кузатиб боришимиз лозим. Қўшиқ ижрочилиги бўйича машғулотнинг ўз олдига қўйган асосий мақсади - ижрочини «Бинниги» ижро услубига ўтиб куйлашлари таълим ва тарбия жараёнининг сифат ва самарадорилигини оширишига имкон беради.
Вокал – қизлар овозида ҳиргойи ҳониш малакаларини шакллантиради. Очиқ овозда куйлаш учун анъанавий куйлаш машқларидан фойдаланишимиз лозим. Бундай машқлар ўзбек халқ қўшиқларидан даромад ва миёнҳат қисмларидан фойдаланишимиз мумкин.²²