Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги давлат солиқ ҚЎмитаси солиқ академияси



Download 1,35 Mb.
bet88/143
Sana21.02.2022
Hajmi1,35 Mb.
#4860
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   143
4) Диалогик ва монологик нутқлар инсоннинг мулоқот шакллари ҳисобланади. Инсон нутқи кўринишлари сифатида диалогик нутқ ҳам, монологик нутқ ҳам нутқнинг шаклланишидаги умумий қои-даларига бўйсунади. Айни пайтда, уларнинг ҳар бири шакллани-шидаги тил хусусиятлари ва тилдан ташқарида бўлган омилларга муносабати билан бир-биридан фарқланади. Икки киши ўртасидаги ҳар қандай суҳбатни диалог сифатида эътироф этиш мумкин. Аммо бу нутқнинг ўзига хос хусусиятлари ана шу икки киши ўртасида юзага келган суҳбат жараёнида очилади.
– Аввал, бу нутқнинг тил жиҳатларига эътибор берайлик. Тоҳир Маликнинг “Шайтанат” романидан иккита парча келтирамиз.
(Магнит лентасидан асардан олинган парча эшиттирилади).
Матнларнинг тил жиҳатига эътибор берилганда шу нарса маъ-лум бўладики, суҳбат жараёнидаги гаплар асосан савол-жавоблар-дан иборат бўлади, яъни гапларнинг маълум қисмини сўроқ гаплар ташкил қилади. Бу гаплар тузилишига кўра содда ва тўлиқсиз гап-лардан иборат бўлади. Тўлиқсиз бўлишининг сабаби маълум, ал-батта. Ундаги маъно ёки аввалги гапдан ёки умуман суҳбат мазму-нидан англашилади.
Иккинчи парчадан яна шу нарса англашиладики, суҳбатдошлар-нинг характери, кайфияти суҳбатлашаётган кишига муносабати ҳам нутқ жараёнида реаллашади.
Алоҳида бир кишига тааллуқли бўлган нутқ монологик нутқ сифатида баҳоланади. Бу нутқ икки хил кўринишга эга: очиқ нутқ ва ички нутқ.
Сўзловчининг ҳар бир нутқни сўзлаш жараёнида ўзини тутиши, ҳаракатлари, ҳатто кийиниши ҳам фарқ қилади. Бошқача айтганда, фарқ қилиши керак. Масалан, Олий Мажлис сессиясига тўн кийиб бориш одоб саналмагани каби, азага эътиборни тортадиган ялтироқ кийимларни кийиб бориш ёки лаб ва қош-кўзларни бўяб бориш ҳам маъқул эмас.
Адабий асарда монологнинг ички кўриниши характерли бўлиб,
бадияти манфаати нуқтаи назаридан улар алоҳида вазифа бажаради. Шунинг учун Саид Аҳмад: “Ёзувчи фақат қаҳрамоннинг тилидаги-ни ёзмай, уни ичидан ҳам гапиртира билиши керак. Чунки ичидан гапиртирилгандагина, қаҳрамоннинг ички олами очилади. Қаҳра-моннинг ички оламини, ичидаги бўлган оҳангни, ички дардни ёзув-чи ўз тили билан олиб чиқади”6, деган эди.
Дарҳақиқат, ёзувчи қўлида ички монолог қаҳрамон қиёфасини ўқувчи кўз олдида бутун борлиғи ва мураккаблиги билан гавдалан-тиришга хизмат қила оладиган кучли бадиий восита бўла олади.

Download 1,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish