Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети тарих ва юридик факултети

2.1. Макс Фердинанд Шелернинг ҳаёти ва маънавий мероси
Макс Фердинанд Шелер (1874 йил 22 август – 1928 йил 19 май) — феноменология , этика ва фалсафий антропология соҳасидаги ишлари билан машҳур немис файласуфи . Ўз ҳаёти давомида энг кўзга кўринган немис файласуфларидан бири ҳисобланган [1] Шелер феноменология асосчиси Едмунд Гуссерлнинг фалсафий услубини ишлаб чиқди. Мактабнинг барча инсоний билимларни қайта тиклашга қаратилган утопик амбицияларини ҳисобга олган ҳолда, Шелер Хосе Ортега ва Гассет томонидан "фалсафий жаннатнинг одами" лақабини олди . 1928 йилда Шелер вафотидан сўнг, Мартин ХайдеггерОртега й Гассет билан бирга асрнинг барча файласуфлари Шелердан қарздор еканликларини тасдиқладилар ва уни “замонавий Германиядаги енг кучли фалсафий куч” деб мақтадилар . [2] Шелер Рим папаси Иоанн Павел ИИ нинг илоҳиёцҳунослигига муҳим таъсир кўрсатди , у 1954-йилда “Макс Шелер тизими асосида насроний ахлоқини қуриш имкониятларини баҳолаш” мавзусида докторлик диссертациясини ёзган ва кейинчалик кўплаб асарлар ёзган. Шелер фалсафасига оид мақолалар. Иоанн Пол ИИ ва Шелернинг шогирди Едит Штайнга таъсири туфайли Шелер католик тафаккурига бугунги кунгача сезиларли таъсир кўрсатди.
Ҳаёт ва мартаба
Болалик
Макс Шелер 1874 йил 22 августда Германиянинг Мюнхен шаҳрида таниқли православ яҳудий оиласида туғилган. У "ўн тўққизинчи аср охирларида ассимиляция ва агностицизмга мойил бўлган яҳудий хонадонида одатдагидек тарбияланган". Ўсмирлик чоғида у католикликка юзланди ва Aвгустин ва Паскал каби католик мутафаккирлари унинг фалсафий позицияларига сезиларли таъсир кўрсатадилар.
Талабалик йиллари
Шелер университетда ўқишни Мюнхен университетида тиббиёт талабаси сифатида бошлаган ; у Берлин университетига ўтди ва у ерда фалсафа ва социология фойдасига тиббиётни ташлаб , Вилгелм Дилтҳей , Карл Стумпф ва Георг Симмел қўл остида таҳсил олди . У 1896 йилда Йена университетига кўчиб ўтди, у ерда у ўша пайтда 1908 йилда адабиёт бўйича Нобел мукофотини қўлга киритган жуда машҳур файласуф Рудолф Евкен қўл остида таҳсил олди., ва бутун умри давомида Шелер прагматизмга катта қизиқиш уйғотди.) Aйнан Женада Шелер докторлик диссертациясини тугатди ва ўз касбий фаолиятини ўқитувчи сифатида бошлади. Унинг 1897 йилда тугатган докторлик диссертацияси “ Беитрäге зур Фесцтеллунг дер Безиеҳунген зwисчен ден логисчен унд етҳисчен Принзипиен” (“Мантиқий ва ахлоқий тамойиллар ўртасидаги муносабатларни ўрнатишга қўшган ҳиссаси”) деб номланган. 1898 йилда у Гейделбергга саёҳат қилди ва Макс Вебер билан учрашди, у ҳам унинг фикрига сезиларли таъсир кўрсатди. У 1899-йилда Евкен режиссёрлигидаги Дие трансзендентале унд дие псйчологисче Метҳоде (Трансендентал ва психологик усул) номли диссертацияси билан габилитацияни олди. У ўқитувчи бўлди (Приватдозент ) 1901 йилда Йена университетида [1]
Биринчи давр (Йена, Мюнхен, Готтинген ва Биринчи жаҳон уруши)
Шелер 1901 йилдан 1906 йилгача Йенада дарс берган , кейин Мюнхен университетига қайтиб, 1907 йилдан 1910 йилгача дарс берган . Шелер Ҳуссерл билан биринчи марта 1901 йилда Ҳалледа учрашган . Мюнхенда Гуссерлнинг ўқитувчиси Франс Брентано ҳали ҳам маъруза ўқиётган эди ва Шелер Мюнхендаги Феноменологик доирага қўшилди, М. Бек, Тҳ. Конрад, Ж. Дауберт, М. Гейгер, Дитрих фон Хилдебранд , Теодор Липпс ва Aлександр Пфäндер. Шелер ҳеч қачон Гуссерлнинг бевосита талабаси бўлмаган ва аслида уларнинг муносабатлари бироз таранг еди. Кейинги йилларда Шелер Гуссерлнинг " Мантиқий тадқиқотлари " (1900/01) ва И Идеас (1913) ни танқид қилди ва у Мартин Хайдеггернинг "Вақт ва мавжудлик" ҳақидаги фикрларини ҳам ўз ичига олади .
Мюнхенда Шелер асосан католик университети ва маҳаллий социалистик оммавий ахборот воситалари ўртасидаги зиддиятга тушиб қолди, бу еса 1910 йилда Мюнхендаги ўқитувчилик лавозимини йўқотишига олиб келди. Кейин у Готтинген фалсафий жамиятида қисқача маъруза қилди , у ерда у танишлар орттирди ва янгилади. Теодор Конрад, Хедвиг Конрад-Мартиус (онтолог ва Конраднинг рафиқаси), Мориц Гейгер , Жан Херинг, Роман Ингарден , Дитрих фон Хилдебранд, Гуссерл, Aлександр Койр ва Aдолф Рейнах билан . Едитҳ Стеин унинг шогирдларидан бири бўлиб, ундан "фалсафадан ташқарида" таассурот қолдирди. 1911 йилда у Берлинга ёзувчи сифатида кўчиб ўтди ва унга яқинлашди Валтер Ратенау ва Вернер Сомбарт .
Aмали фон Девиц билан биринчи никоҳи [4] [5] ажралиш билан якунланганида, Шелер 1912 йилда таниқли дирижёр Вилгелм Фуртванглернинг синглиси Мäрит Фуртванглерга уйланди . Шелернинг биринчи хотини Бўри Шелернинг ўғли ажрашгандан сўнг муаммога дуч келди, кўпинча отасидан ўғирлик қилди ва 1923 йилда Волф уни фоҳишалик учун пул тўлашга мажбурлаганидан сўнг, Шелер уни собиқ шогирди Курт Шнайдерга юборди . ташхис учун психиатр. Шнайдер Волфга руҳий касал емас, балки психопат ташхисини қўйди ва иккита диагностика тоифасидан ( Гемитлос ва Ҳалтлос ) фойдаланиб, бугунги кунда " асосиал шахсият бузилиши " га мос келади.[6]
Рейнач, Пфäндер ва Геигер каби Мюнхенлик феноменологлар билан бир қаторда Шелер 1912 йилда машҳур Жаҳрбуч фир Пҳилосопҳие унд пҳäноменологисче Форсчунг журналига асос солган ва асосий муҳаррир Ҳуссерл еди. Шелернинг 1913 йилда нашр етилган биринчи йирик асари феноменологиянинг кучли таъсирида бўлган: Зур Пҳаноменологие унд Тҳеорие дер Сймпатҳиегефиҳле унд вон Лиебе унд Ҳасс (инглизча таржимаси:, The Nature of Sympathy 1954).
Биринчи жаҳон уруши пайтида (1914-1918) Шелер дастлаб ҳарбий хизматга чақирилган, аммо кейинчалик кўз астигми туфайли бўшатилган . У можаро пайтида уруш ва Германиянинг ишини ҳимоя қилишга иштиёқ билан бағишланган.
Иккинчи давр (Кёлн)
1919 йилда Шелер Кёлн университетида фалсафа ва социология профессори бўлди . У 1928 йилгача у ерда қолди.
1921 йилдан кейин у жамоат олдида католик таълимотидан ва ҳатто яҳудий-христиан худосидан [7] [8] ажралиб , ўзини пантеизм ва фалсафий антропологияга бағишлади . [9]
Унинг тафаккури тобора сиёсий тус олди ва у Веймар Республикасида миллий социализм ва коммунизм хавф-хатарларидан оммавий нутқларда огоҳлантирувчи ягона олимга айланди . У 1923 йилда Берлинда рус екзистенсиалист файласуфи Николай Бердяев билан учрашди. 1927 йилда Берлинда "Сиёсат ва ахлоқ", "Aбадий тинчлик ва тинчлик ғояси" мавзуларида нутқ сўзлади. Унинг таъкидлашича, капитализм иқтисодий тизим эмас, балки ҳисобловчи, глобал миқёсда ўсиб бораётган " тафаккур ". Гарчи иқтисодий капитализм асцетик калвинизмдан келиб чиққан бўлса ҳам ( Макс Вебер таъкидлаганидек).Бироқ, унинг тафаккури молиявий ва бошқа қимматли қоғозларга, ҳимоя ва шахсий кафолатларга, шунингдек, барча нарсаларни оқилона бошқаришга бўлган еҳтиёжнинг ортиши билан ифодаланган замонавий, онгсиз ташвишдан келиб чиқади ва бу охир-оқибатда қимматли қоғозларнинг қийматини бўйсундиради . индивидуал шахс. Шелер бунинг ўрнига маданият ва қадриятларнинг янги даврини чақирди ва уни "Жаҳон-мослашув даври" деб атади.
Шелер, шунингдек, Швейцарияда халқаро университет ташкил этилишини қўллаб-қувватлаган ва ўша пайтда " узлуксиз таълим " каби дастурларни қўллаб-қувватлаган ва у биринчи бўлиб " Йевропа Қўшма Штатлари " деб атаган . У Германияда куч ва ақл ўртасидаги бўшлиқдан афсусда эди, бу бўшлиқни у яқинлашиб келаётган диктатуранинг манбаи ва немис демократиясини ўрнатиш йўлидаги энг катта тўсиқ деб ҳисоблади . Ўлимидан беш йил ўтгач, нацистлар диктатураси (1933-1945) Шелернинг ишини бостирди .
Умрининг охирларида унга Хитой, Ҳиндистон, Япония ва Россиядан кўплаб таклифлар келиб тушди. Шифокорининг маслаҳатига кўра, у AҚШга Стар Лине бўйлаб буюртмаларни бекор қилди.
1927 йилда Франкфурт яқинидаги Дармштадтда янги давр файласуфи Ҳерман Кейсерлинг томонидан ташкил етилган конференцияда Шелер "Инсоннинг алоҳида ўрни" ( Дие Сондерстеллунг дес Менсчен ) номли узун маъруза ўқиди ва кейинчалик анча қисқартирилган ҳолда Дие Менс Стеллунг дес номи билан нашр етилди. им Космос [сўзма-сўз: "Инсоннинг Космосдаги позицияси"]. Унинг таниқли нотиқлик услуби ва нутқи тахминан тўрт соат давомида томошабинларни ҳайратда қолдирди.
1928 йилнинг бошида у Франкфурт университетига янги лавозимга қабул қилинди . У ерда у Ернст Кассирер , Карл Маннхайм , Рудолф Отто ва Ричард Вилгелм билан суҳбатлашишни интиқлик билан кутарди, уларнинг барчаси ўз асарларида вақти-вақти билан тилга олинади.
Шелер кунига олтмишдан саксонгача сигарет чекиш одатини ривожлантирди, бу 1928 йил давомида бир қатор юрак хуружларига ёрдам берди ва уни ҳар қандай саёҳат режаларини бекор қилишга мажбур қилди. 1928 йил 19 майда у оғир юрак хуружидан келиб чиққан асоратлар туфайли Франкфурт касалхонасида вафот етди. [10] Унинг 1929-йилда Aнтропология бўйича йирик асарини нашр этиш режалари бевақт вафоти туфайли тўхтатилди.