Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги бухоро дaвлaт университети

Таълим - дунёни ўзгартиришда бизга ёрдам берадиган энг 
муҳим воситадир. 
Ш.М.Мирзиёев
Маънавият аждодларни авлодларга, ўтмишни бугунга, 
бугунни эса келажакка боғловчи кўприк вазифасини 
бажаради. У ота-боболаримиз тўплаган жамики яхши 
фазилатлар ва хислатлар, қадриятлар ва анъаналарнинг 
мажмуи, аждодларимиз тўплаган тарихий-ижтимоий тажриба 
ва барча қарашларни ўзида мужассам этади. Инсоннинг 
маърифий ва маънавий баркамолликка муносабатини 
ўзгартириб бориши натижасида педагогика фани халқ 
орасида ўз мавқейига ега бўлди. Шу тариқа инсонни 
тарбияловчи фан сифатида педагогика дунёвий фанлар 
тизими қаторидан алоҳида ўрин эгаллади. Унинг бош 
масаласи тарбиядир. Aбдулла Aвлоний тарбиячига алоҳида 
еътибор бериб: «Тарбия ё ҳаёт, ё мамот, ё нажот, ё ҳалокат, ё 
саодат, ё фалокат масаласидир» деган эди. Бола туғилган 
кундан бошлаб, уни мактабга боргунигача бўлган даврда ҳар 
томортлама етук, баркамол, миллий одоб руҳида тарбиялаш, 
миллий тарбиянинг замонавий таълим уйғунлигида олиб 
бориш бугунги куннинг энг долзарб масласидир. Мактабгача 
таълим ёшидаги болаларни миллий одоб кўникмаларини 
тарбиялашда, жамиятдаги воқеликлар билан уйғунлаштирган 
ҳолда ташкил этиш, ҳар бир машғулотнинг ўзаро уйғунлик, 
узвийлик ва мужассамлашган ҳолда олиб бориш мактабгача 
таълим ташкилотлари дидактикасининг бош масаласидир. 
Ҳар бир инсон бир олам бўлгани каби унинг ахлоқ одоби ҳам 
жуда мураккаб олам десак янглишмаймиз. Чунки шахснинг 
ички ва ташқи оламини ўрганиш, билиш, тахлил қилиш 
ғоятда мураккаб, бу руҳият билан боғлиқ ҳолатдир. Ахлоқли, 
одобли комил инсонда одамийликнинг энг яхши ҳислатлари: 
меҳр-муҳаббат, раҳм шафқат, адолат-у диёнат, ҳаё-иффат, 
имон-эътиқод кабилар мужассам бўлади, айни пайтда шу 
хислатларнинг акси бебурд, ахлоқсиз кимсалар феълида 
кўринади. Ахлоқ мазмуни муайян қадрият, маънавият йўл-
йўриқлари, хулқ-атвор меъёрлари ва инсонлараро муомала 

---

349 
маданиятини ўз ичига олади. Яхши ахлоқий тарбияга эга 
бўлган кишилар иймонли, эътиқодли бўладилар.
“Илк қадам” давлат дастурга мувофиқ соғлом маънавият 
тарбияси тизимини шартли равишда беш босқичга бўлиш 
мумкин:
- Биринчи босқич - насл тарбияси билан узвий боғланган, 
оилани ташкил этувчи эрхотиннинг соғломлиги, улар 
ўртасидаги маънавий, оилавий муҳитни соғломлаштиришни 
назарда тутади; 
- Иккинчи босқич - бўлажак онанинг руҳий-маънавий олами 
мазмундорлигини ифода этади; 
- Учинчи босқич - боланинг бир ёшдан олти ёшгача бўлган 
даврини ўз ичига олади. Характерининг шаклланиши, бир 
қатор ҳаётий тушунчалар даврида қарор топади. Бунда, 
шубҳасиз, асосий маъсулият ота-она зиммасига тушади, 
боланинг шахсий сифатлари шу даврда шаклланади; 
- Тўртинчи босқич - болада, асосан дунёқараш ва эътиқод 
таркиб топа бошлайди. Бу даврда тарбиячиларнинг фаолияти 
ҳам баб-баравар иштирок этади; 
-Бешинчи босқич - болада ахлоқий тушунчалар ва уларнинг 
амалий 
жиҳатларига 
қизиқиш 
ортади, 
бу 
даврда 
Ватанпарварлик ва халқпарварлик ғоялари таркиб топади. [3]
Ўзбек маърифатпарвари Абдулла Авлоний ахлоқий 
тарбияда болалар табиат ва жамият қонун-қоидаларини, 
табиий ҳодисаларини, уларнинг ўзаро узвийлигини билиш 
кераклиги, шундагина улар жамият ва халқ фаровонлиги 
учун ҳизмат қиладиган бўлиб етишишлари мумкинлиги 
ҳақида фикр билдиради. Демак, ана шу сифатларни 
мактабгача таълим ёшидаги болаларга мужассамлаштирган 
ҳолда тарбиялаш зарур. Мактабгача таълим ёшидаги 
болаларда дастлабки маънавий-ахлоқий тушунчаларни 
шакллантиришда қуйидаги сифатларни тарбиялашга эътибор 
қаратиш лозим. Мактабгача таълим ёшидаги болаларда 
миллий одоб кўникмаларини тарбиялашга қаратилган 
фаолиятларни ташкил этишда уларнинг ёши ва билиш 
даражасини инобатга олиш, болани вояга етгунига қадар 
бўлган даврдаги психологик хусусиятларини билиш ижобий 
натижага эришишга замин яратади. Мактабгача таълим 

---

350 
ёшидаги 
болаларда 
миллий 
одоб 
кўникмаларини 
шакллантиришда таълим мазмунини у ёки бу даражасини 
машғулот жараёнида қўллаш натижасида болаларнинг билиш 
имконияти кенгаяди, ўқув дастурларини илмий тадқиқот 
натижаларига 
таянган 
ҳолда 
қайта 
кўриб 
чиқиш, 
такомиллаштириш учун қулай шарт-шароитлар туғилади. 
олани ота-оналар ва унинг мулоқот доирасига кирадиган 
бошқа катталар билан мулоқот қилиш жараёнида мактабгача 
тарбиячининг ахлоқий хатти-ҳаракатларининг дастлабки 
тажрибаси шаклланади. Маълумки, мулоқотга бўлган еҳтиёж 
инсоннинг енг муҳим ижтимоий эҳтиёжидир ва болани 
атрофидаги одамлар уни қондира оладиган зарурий 
манбадир. 
Мактабгача 
ёшдаги 
болаларни 
ахлоқий 
тарбиялашнинг муҳим хусусияти шундаки, уларнинг 
катталар билан алоқаси мазмуни педагогик жиҳатдан қадрли 
бўлиши керак, фақат бу ҳолда у болага зарур ахлоқий таъсир 
кўрсатиши мумкин. Мактабгача таълимдаги ахлоқий тарбия 
болалар жамиятида амалга оширилади, бу ерда ҳар бир бола 
учун ижобий тажриба ва болалар ва катталар билан 
муносабатларни чуқурлаштириш ва тўплаш имконияти 
шаклланади. Мактабгача таълим муассасаларида ахлоқий 
тарбиянинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: 
ётоқхонанинг оддий қоидаларини бажариш, бошқалар ва 
яқинларингизга ғамхўрлик, дўстона ва эътиборли бўлиш 
орқали 
болалар 
ва 
катталар 
ўртасидаги 
инсоний 
муносабатлар; ўзини тутиш ва меҳнатсеварлик маданиятини 
тарбиялаш; болалар ўртасида жамоавий муносабатларни 
шакллантириш; ватанга муҳаббат туйғуларини тарбиялашдан 
иборат.