|
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
“Илк қадам” мактабгача таълим муассасасининг Давлат
ўқув дастури, 2018 й.
2.
Григорьева А.А. Качество дошкольного образования:
интеграция науки и практики, 2018.
3.
Гербова В.В. Развитие речи в деткком саду, “Мозаика-
синтез”, 2010.
4.
Макарова Н.Ш. «Речевое развитие детей 2-8 лет.
Методики. Учебно-игровые материалы», 2018
286
МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР АҚЛИЙ
ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ВА
КРЕАТИВ ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШДА
ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ЎЙИНЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ
ГулДУ Педагогика ва психология кафедраси ўқитувчиси
Д.С.Носирова, Мактабгача таълим йўналиши
магистранти М.М.Файзиева
Annatatsiya:
ushbu maqolada maktabdagi yoshdagi bolalarni
kreativ fikrlashda ishtirok etishda juda katta ahamiyatga ega
bo'lgan intellektual o’yinlarning ahamiyati va bolalari bilan
tashkil qilinadigan yetakchi haqiqat fikr yuritiladi.
Kalit soʼzlar
:
aqliy qobiliyat, kreativ fikrlash, intellekt, oʼyin,
rahbarlik.
Аннотация:
в
статье
обсуждается
важность
интеллектуальных игр с дошкольниками в обучении их
творческому мышлению и способы их организации с детьми.
Ключевые слова
:
умственные способности, творческое
мышление, интеллект, игра, лидерство.
Annotation:
the article discusses the importance of intellectual
games with preschoolers in teaching them creative thinking and
how to organize them with children.
Keywords:
mental ability, creative thinking, intellect, play,
leadership.
Тарихнинг барча даврларида бола тарбияси энг муҳим
вазифалардан бири бўлиб келган. Келажагини ўйлаган давлат
борки, бу масалага беэътибор бўлмаган. Ҳозирги давлатимиз
томонидан илгари сурилаётган ислоҳатлар шундан далолат
беради. Дунёга машҳур Гарвард университети олимлари
одамни бахтли қилувчи 12 та кўникма ва малакаларни
аниқлаганлар. Шундай малакалардан бири, муаммоларни
эвристик методлар билан еча олишдир. Мактабгача таълим
тизимидаги таълим-тарбия жараёни болаларни қобилиятли,
лаёқатли ва ижодкор, ҳар томонлама ривожланган шахс этиб
шакллантиришга қаратилган. Давлат мактабгача ёшдаги
болаларни маънан мукаммал ва интеллектуал ривожланган
шахс сифатида тарбиялашни назарда тутади. Бу каби
талаблар тизимда фаолият юритаётган педагоглар олдига
улкан вазифаларни қўяди. Ҳар бир бола ноёб шахс.
287
Педагоглар боланинг ана шу ноёблигини ҳисобга олган
ҳолда, таълим- тарбия жараёнини ташкил этишлари ва турли
жумбоқ ва муаммоли вазиятларни топқирлик йўли билан
бартараф этишга ўргатиб боришлари талаб этилади.
Бизларга маълумки, мактабгача ёшдаги болаларнинг асосий
фаолияти ўйин ҳисобланади. Фаолият турлари бўйича
ўйинлар ҳаракатга доир, меҳнатга доир, ижтимоий,
психологик ва интеллектуал ўйинлардан иборат. Мактабгача
ёшдаги болаларни мактаб таълимига тайёрлашда ақлий
жиҳатдан тарбиялаш муҳимдир. Бу жиҳатда интеллектул
ўйинлардан фойдаланиш яхши самара беради. Интеллектуал
ўйинларни куннинг биринчи ярмидаги машғулотлар вақтида
ва куннинг иккинчи ярмида болалар билан якка ишлаш
вақтида қўллаш мумкин. Интеллектуал ўйинлар қоидали
ўйинлар туркумига мансуб бўлиб, унда маълум қоидалар акс
этади. Интеллектуал ўйинларнинг ўзи уч асосий турга
ажратилади: буюмлар билан ташкил этиладиган ўйинлар,
стол устида ўйналадиган ўйинлар, оғзаки сўз ўйинларидир.
Ҳозирги пайтда болалар ўртасида компютер ва электрон
ўйинларни ўйнаш ҳам кенг тарқалган. Буюмлар билан
ташкил этиладиган ўйинларда педагог буюмларнинг
хусусиятлари билан таништириб, уларнинг бир-биридан фарқ
қиладиган белгиларини топиш ва айтиб бериш каби
топшириқларини қўяди. Бу топшириқларда болалар, тузиш,
тахлаш, қисмлаш, қисмлардан бутун ҳосил қилиш,
таснифлаш, турли шакллардан янги шаклларни ҳосил қилиш
каби амалларни бажариш орқали муаммо ечимини топишга
ўрганади. Шу орқали мактаб таълими учун зарур бўлган
қобилиятлардан ақлий ва сенсор қобилиятлари ривожланади.
Буюмлар билан ўйналадиган ўйинларга кичик ёшдаги
болалар учун “Дарчани беркит”, “Мосини топ”, “Иккита бир
хил буюмни топ”, “Бўлаклардан бутун ҳосил қил”,
мактабгача ёшдаги болалар учун “ Фарқини топ”
,”Қонуниятни давом эттир” каби ўйинлар мисол бўлади. Стол
усти ўйинларига “Таёқчадан геометрик шакллар яса”,
“Таёқчали бошқотирма”, “Лабиринт”,”Ребуслар”, ”Қўлни
узмай давом эттир”, ”Тўртинчиси ортиқча”,”Ниманинг жойи
ўзгарди”, “ Бу ерда нима кам”, “Кимга нечта” каби ўйинлар.
Оғзаки сўз ўйинларидан “ Бу қачон бўлади”, “Фикрни давом
288
эттир”, “Қарама-қаршисини айт”, “Мантиқий бошқотирма”,
“Топқир –топағон”, “Эсла ва айт” каби ўйинлар.
Интеллектуал ўйинлар ақлни ривожлантириш воситаси
бўлиб, ундаги вазифалар турли-тумандир. Ўйинларда
болаларнинг топқирлиги, зийраклиги, кузатувчанлиги, тезкор
фикрлаш, мулоҳаза юритиш каби тафаккур сифатлари
ривожланиб боради. Бола олдига қўйилган топшириқ ва
жумбоқлар фикрлашга берилган топшириққа ижодий
ёндошишни талаб этади. Натижада болада ўйлаш, таҳлил
қилиш, умумлаштиришга бўлган эҳтиёж содир бўлади ва
фаоллик амалга ошади. Ўйинлар давомида болалардан
бекаму-кўст топшириқ жавобини кутманг. Болаларнинг хато
қилишлари табиий ҳол. Бу хатоликни эътиборсиз қолдириш
ҳам мумкин эмас, хатоликка фожия сифатида қараш ҳам
мумкин эмас. Хатолик қилишдан тушкунликка тушмаслик ва
камчиликларни ўз вақтида тузатишга ўргатиб бориш керак.
Болага шундай шароит яратиб бериш керакки, у ўзини кучли
, моҳир, уддабурон,омадли деб ҳис қилсин. Ўйин давомида
мустақил қарор қабул қилишга қўйиб бериш, катта
муаммоларни кичик бўлакларга бўлиб ҳал этиш, мустақил
ҳал
қилиш
истагини
қўллаб-қувватлаш
зарур.
Интеллектуал ўйинлар оддий ўқув топшириқларига ўхшаб
кетсада, улар билим олишнинг энг самарали усулидир. Бу
ўйинларда турли вазиятлар билан боғлиқ бўлган қобилиятлар
ривожланади.
Мактабгача
кичик
ёшдаги
болаларга
интеллектуал
ўйинлар
ўйин
тарзида
берилади
ва
ривожлантирувчи ўйинчоқлардан фойдаланилади. Катта ва
тайёрлов гуруҳ ёшидаги болаларга ўқув топшириғи тарзида
берилади. Айни шу даврда болаларга берилаётган
маълумотлар тарқоқ эмас, тизимли ва изчил, оддийдан
мураккабга қараб бериб борилса, болаларда билим заҳираси
тўлиқ шаклланади.
Интеллектуал ўйинлар орқали берилаётган топшириқлар
қизиқарли бўлиши, унинг натижаси учун қизиқиши керак.
Болага берилган ҳар қандай топшириқни бола англаши учун
унга тўлиқ тушунча беришни талаб этади. Интеллектуал
ўйинлардаги топшириқлар болалардан ақлий зўриқишни
талаб этади. Шуни эътиборга олиб, ташкил этилган
ўйинларда болаларнинг ёш имкониятлари ҳисобга олиниши
289
зарур. Масалан, бошқотирмалар, ребуслар, лабиринтлар
шулар жумласидандир. Интеллектуал ўйинларнинг қайси
тури бўлишидан қатъий назар, улар маълум тизим асосида
ташкил этилса мақсадга мувофиқ бўлади. Булар ўйинларнинг
дидактик мақсади, ўйин қоидаси, ўйин характери кабилардан
иборат. Интеллектуал ўйинларни ташкил этишда педагог
боланинг билиш компетенциялари қай даражада эканлигини
билиши керак. Шундагина бола учун танланган ўйинларга
мақсад қўя олади. Ўйин қоидаси ўйин ҳаракатларини
бошқариш билан фарқланади. Ўйинлардаги ҳаракатлар
педагогнинг мақсадига кўра ўзгариши ва болалар ақлий
қобилиятларига кўра ривожланиб боради. Ўйинлар пайтида
бола ёрдам сўрамаса, унинг ишларига аралашмаган маъқул.
Уларга “Ҳаммаси жойида”, “Сен буни бажара оласан”,
“Ишларинг зўр кетяпти” каби ундовлар уларда ўзига бўлган
ишонч ҳиссини оширади. Албатта, бола томонидан ҳар бир
қўлга киритилган мувофақият унинг учун катта аҳамият касб
этади. Буни эътиборга олган ҳолда, ҳар бир қўлга киритилган
мувоффақиятлар катталар ва педагоглар томонидан муносиб
баҳоланиши ва рағбатлантириб борилиши лозим. Натижада
болада янги марраларни эгаллаш истаги пайдо бўлади.
Интеллектуал ўйинлар ҳар томонлама ривожлантирувчи
характерга эга бўлиб, ўйинлардаги топшириқлар кўлами
кенгдир. Ўйинларнинг мураккаблик даражаси аста-секинлик
билан ортиб бориши натижасида, болаларнинг мустақил
равишда
такомиллашувига,
ижодий
қобилиятларини
ривожланишига тезкор ва креатив фикрлашга ўргатиб
борилади. Болаларни креатив фикрлашга ўргатишда,
математик ўйинлар гуруҳига кирувчи геометрик шакллар
иштирокидаги “Танграм”, “ Сеҳрли доира”, “ Ветнамча
ўйин”, “Колумбия тухуми” каби ўйинлардан фойдаланиш
мумкин. Педагог томонидан берилаётган топшириқларни
болалар бошдан-оёқ такрорлаб ўтирмайди, балки ундан
қандайдир элементларни оладилар ва ўзларининг ғояларини
қўшимча қиладилар. Шу ўйинлар орқали нафақат болаларда
кузатувчанликни, тезкор фикрлашни, муаммоларга ижодий
ёндошиб, ижобий ечим топишга ўрганади.
Ҳозирги замонавий техника асрида кўпчилик педагоглар
ва ота-оналар компьютер ва электрон ўйинларни ҳам
290
тафаккурни ривожланиши учун фойдали деб ҳисоблайди. Бу
фикр тўғри бўлишига қарамай, уларнинг салбий жиҳатлари
ҳам бор. Олимларимизнинг фикрича, электрон ўйинларни
кўп ўйнаш, мия фаолиятини сусайтириб, мияга қон
қуйилиши ва мия ҳужайраларининг нобуд бўлишига сабаб
бўлади. Натижада болада зийракликни пасайтиради. Биз
педагоглар ота-оналарга электрон ўйинлардан кўра,
интеллектуал
ўйинларнинг
афзал
томонларини
тушунтиришимиз,
уларни
ташкил
этиш
учун
бор
имкониятлардан самарали фойдаланишимиз зарур.
Зеро, барчамизнинг асосий мақсадимиз ўсиб келаётган ёш
авлодни ҳар томонлама ривожлантириб, таълимнинг кейинги
босқичига мувоффақиятли тайёрлашдан иборатдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
