Ключевые слова: образование, педагог, развитие, култура, духовност,
спаобност, умение, интеллект, образ учителя, коррексия, деятелность.
Annotation: This article reflects the use of the peculiarities of regular research in
improving the quality of professional activities in the system of pre-school
education, the development of skills and abilities of the pedagogue during
pedagogical trainings. The author analyzed the need for a teacher-educator to
understand the results of his professional activity, and to find out and improve the
learning outcomes of his pedagogical activity.
Key words: education, teacher, development, culture, spiritual, capability,
ability, image of teacher, intellect, correction, activity
O’zbekistonning jahon hamjamiyatida o’z o’rniga ega bo’lishi, jahonning
eng rivojlangan mamlakatlari qatoridan o’rin olishi uchun xuddi shu mamlakatda
yashaydigan yoshlar barkamol va raqobatbardosh kadrlar, aql egalari, yuksak
madaniy saviya va ma’naviyatga ega bo’lishlari hozirgi kunninig talabidir. Keyingi
yillarda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor
10
0
yo’nalishlariga hamda xalqaro standartlar talablariga mos keladigan oliy
ta’lim tizimini yaratish bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga
oshirilmoqda.
O’zbekiston Respulikasi 3775-Prezident qarorining Oliy ta’lim
muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash,
shuningdek,
2017-2021
yillarda
O’zbekiston
Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasida belgilangan vazifalarni izchil amalga oshirish maqsadida
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus vazirligi, tasarrufida
oliy ta’lim muassasalari mavjud vazirlik va idoralarning 2018-2019
o’quv yilidan boshlab; alohida ta’lim yo’nalishlari bo’yicha o’qish
muddati kamida uch yil bo’lgan bakalavriat yo’nalishlarga
ixtisoslashgan dasturlar asosida tashkil etish to’grisida qaror qabul
qilindi.
Hozirgi kunda uzluksiz ta’limning boshlang’ich maskani bo’lgan
maktabgacha ta’lim muassasalariga katta e’tibor qaratilmoqda.
Bolalarni maktabda o’qishga tayyorlash hozirgi maktabgacha ta’lim
muassasalaridagi ta’lim-tarbiya jarayonining bir butun yaxlit holicha
amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim sifat va samaradorligini
oshirishda bolalarni maktabga tayyorlash bu pedagogik jarayoning
o’ziga xosligidir. Bu o’ziga xoslik maktabning ta’lim-tarbiya ishidan
nusxa ko’chirishda emas, balki bolalarning maktabda muvaffaqiyatli
o’qishi uchun zarur bo’ladigan sifatlarni og’ishmay shakllantirishga
yo’llangan faoliyat va xulq –atvorlarini maxsus tashkil etilishidadir. Bu
balalar faoliyatining barcha turlarini murakkablashtirishda, bolalar
tomonidan
ularni
amalga
oshirishning
murakkab
usullarini
o’zlashtirishda, bolalar faoliyati va xulq-atvorlarining jamoatchilik
yo’nalishini rivojlantirishda va bolalar faoliyatining ijtimoiy-foydali
asoslarini ilgari surishda namoyon bo’ladi. Maktabgacha ta’limda
pedagogik jarayon bolalar xulq-atvorlari va faoliyatiga ularning
shakllanayotgan imkoniyatlari va maktab majburiyatlarini hisobga olib
talablarning so’zsiz ortib borishi bilan ifodalanadi. Maktabgacha
ta’limning
sifat
va
samaradorligini
oshirishda
bolalarning
mustaqilliklari, ularning uyushganliklari, asosiy faoliyat turlari o’yin,
o’qish, samarali mehnati yuqori darajaga chiqa boshlaydi. Buni biz
bolalarning kundalik hatti-harakatidan bilishimiz mumkin. Bolalar
yuvinish, kiyinish, ovqatlanishini kundan kunga tezlasha boradi. Bu esa
bajarish vaqtlari sekin –asta qisqaradi, bir faoliyat turidan ikkinchi
faoliyat turiga tezroq o’ta boshlaydi. Bu nimadan dalolat beradi,
10
1
maktabgacha ta’lim belgilangan dastur asosida pedagogik jarayonini
yo’lga qo’yilishi va shu asosida tashkil etilishidir. Mashg’ulotlar
davomida tarbiyachining muloqot usuli ham asta -sekin murakkablashib
boradi, bolalar ko’proq mustaqil fikr yurita boshlaydi. Mashg’ulotlar
davomida bolalar voqealikni turli sohalari haqidagi tasavvurlarini
yarnada kengaytiradi va to’g’ri dunyoqarashini shakllantirishga oid
jadal ishlar olib boriladi. Muhim vazifa bolalarning bilimlarini
o’rganilayotgan narsa va hodisalardagi muhim belgi hamda
munosabatlarni
ajratish
asosida
yanada
umumlashtirishga,
solishtirishga, taqqoslashga o’rganadi. Maktabgacha ta’limda sifat va
samaradorligini oshirishda bolalar atrof dunyo, narsa va hodisalarni
mezonlarni umumlashtira bilishi va tabaqalashtira bilishi lozim. Istalgan
o’quv fanini egallash bolada mazkur o’quv fani va ko’rib chiqilayotgan
voqelik hodisalarni ajratish va o’z bilish ob’ektiga aylantirish
qobiliyatining albatta mavjud bo’lishini nazarda tutadi. Bugungi kunda
pedagogik jarayonni amalga oshirish bolalarda taqqoslash, solishtirish,
qiyoslash, umumlashtirish, tahlil qilish qobiliyatini muayyan darajada
rivojlantirishni talab qiladi.
Maktabgachi ta’lim tizimida dastur asosida ko’rsatilgan barcha
mashg’ulotlar izchil tashkil etilsa o’zaro fanlar o’rtasidagi muhim
bog’likliklarni eritib beradi, bog’chada mazkur masalalarga nazariy
yondoshuv
asoslarini
shakllantirishga
yordam
beradigan
umumlashtirilgan tasavvur va elementlar tushunchalarni bolalarda
tarkib toptirishini ta’minlaydi.
Hozirgi ilmiy tadqiqotlar dalolat berishicha bolalarni tabiat haqidagi
bilimlarini tizimlashtirishning asosini organizmning yashash sharoitlari
bilan aloqasi jonivor tanasi tuzilishining yashash sharoitlariga
bog’liqligi, yashash muhiti, himoya vositalari, oziqlanishi haqidagi
mashg’ulotlar izchil tashkil etilishi kerak. Bolalar kattalar mehnati
haqidagi bilimlarni shakllantirishda tizimlashtirishning asosini mehnat ,
mehnat buyumini kishilar ehtiyojini qondirish uchun mehnat
mahsulotiga aylantirish aloqalarini tushunishga yordam beradi.
Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim tizimida mashg’ulotlar bolalarni
matematika tasavvurlarini shakllantirish va savodini chiqarish uchun
tayyorlashga oid jadal ish olib borilmoqda. Bu esa, bolalarning
matematika va ona tili sohasidagi bilimlari yangi, yanada yuqoriroq
bosqichga ko’tarilishiga yordam beradi. Matematikaga doir dasturni
egallash bolalarga keyinchalik matematika bo’lgan tasavvurlarini
rivojlanishi uchun muhim bo’lgan butun sonlar qatori qonuniyatlari ,
bolalar uchun yangi voqeylikning miqdoriy tomonlarini bilish vositasi
10
2
sifatida o’lchov faoliyati, qism va butun, o’lchov va o’lchash o’rtasidagi
funktsional bog’liqliklar va shu kabilar haqidagi qoidalarni
anglashlarida yordam beradi. Bularning barchasi matematik bilimlar
mazmunini ongli, faol egallashlarini ta’minlaydi. Nutq o’stirish
mashg’ulotlarida bolalar nutqqa til voqealigi sifatidagi yangi lingivistik
munosabat asoslarini o’zlashtira boshlaydilar. Bolalar tomonidan
nutqning tuzilishi, uning og’zaki va tovush tarkibini oddiy o’zlashtirish
sodir bo’ladi, so’z til voqeligi degan ilk tasavvur tarkib toptiriladi.
Bolalar tegishli atamalar; gap, tovush, bo’g’in, harf, so’z tarkibi
kabilarni egallab oladilar. Bu bolalarni savodni egallash va o’z ona tilini
o’rganishda muhim ahamiyatga ega.
Tizimli mashg’ulotlar tashkil etilishida bolalarning matematik
tasavvurlarini rivojlantirishga, tahlil, umumlashtirish, taqqoslash,
solishtirish, qiyoslash tasniflash usullarini takomillashtirishga yordam
beradi. Bu jarayonda bolalarni vokelikni bevosita bilishdagi bilvosita
bilishga ko’chirishning roli kattadir. Bolalar kattaliklarning miqdoriy
o’zaro munosabatlarni o’lchashlar vositasida aniqlashni, narsalarni
ko’rib chiqish yoki qiyoslashda kuzatishlar chizmalaridan
foydalanishni, narsalarning sifat va xususiyatlarini o’rganib boradilar.
Tarbiyachi-pedagog bolalar mustaqilligini rivojlantirar ekan, ularga
kundalik hayotida o’yin, o’qish, mehnat faoliyatlarini rejalashtirishni
ham izchil tarzda o’rgatib boradi. Bu ko’nikmalar faoliyatning barcha
turlarida tarkib toptiriladi.. Bolalar avval tayyor reja bo’yicha harakat
qilishni, so’ngra rejani tarbiyachi bilan birgalikda tuzishni va shundan
so’ng o’z faoliyatlarini mustaqil rejalashtirishni o’rganadilar. Bolalar
faoliyatining samaradorligi oshib boradi. Har bir bolaning topshiriqni
to’liq bajarishiga qat’iy erishib, tarbiyachi ish natijalarini baholashga
bir necha nuqtai nazardan yondashadi. Bunda topshiriqni bajarishdagi
aniqlik, uning sifati, ishning zarur sur’atini saqlash ko’nikmasi, o’zini-
o’zi nazorat qilish baholanadi. O’zini-o’zi nazorat qilishning ta’sirini
tarbiyachi asta-sekin natijani nazorat qilishdan, topshiriqni bajarish
jarayonidagi harakat usullarini nazorat qilishga va so’ngra nazoratdan
oldingi elementlarga tomon rivojlantiradi. Mashg’ulotlarda bolalarda
o’quv faoliyati va uyushgan xulq-atvor malakalarini maqsadga
muvofiq harakat qila olishlari , butun mashg’ulot davomida mashg’ulot
mazmuniga qiziqish, diqqat e’tiborni saqlash, ishni oxiriga yetkaza
bilish, vazifani bajarish jarayoni va uning natijasini topshiriqqa muvofiq
baholash, tarbiyachi savollarga baland ovozda va mantiqli javob berish,
o’z fikrini tushunarli va savodli ifodalash mazkur ish samaradorligining
dalolatidir.
10
3
Xulosa qilib aytganda, ta’lim samaradorligini oshirishda pedagog-
tarbiyachi tomonidan o’z kasbiy faoliyati natijalarini anglab yetishi
uning pedagogik faoliyatni amalga oshirishini yanada takomillashgan
usullarini izlash va ularni o’zlashtirish zaruriyatini ta’minlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |