Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университтети

Активлар рентабеллиги коэффициенти молиявий-хўжалик фаолиятида фойдаланилаётган активларнинг фойдалилиги (зарарлилиги) даражасини кўрсатади ва қуйидаги формула билан аниқланади:
Кра = Пр * Дп / Иб ,
бу ерда, П_рД_н – солиқлар тўлангунга қадар фойда.
Бу кўрсаткич нолдан катта бўлиши керак.
Ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш коэффициенти корхонанинг иш билан таъминланганлик даражасини ифодалайди ва қуйидаги формула билан аниқланади:
Ким = Қфакт / (Қлойиҳа – Қижара + Қконсер) ,
бу ерда Қ_лойиҳа – маҳсулот ишлаб чиқаришнинг энг катта ҳажми;
Кфакт – чиқ арилган маҳсулотнинг ҳақиқий ҳажми;
Қижара – ижарага берилган қувватлардаги маҳсулотларнинг ҳажми;
Қконсер – консервация қилинган қувватлардаги маҳсулотларнинг ҳажми.
Бу кўрсаткич 0,6 дан катта ёки унга тенг бўлиши керак.
Ускуналар (асосий фондлар)ни ишдан чиқиши коэффи-циенти. Бу кўрсаткич қуйидаги формула билан аниқланади:
Кизп = И / О ,
бу ерда, К_изп – ускуналарнинг ишдан чиқиш коэффициенти;
И – асосий фондларнинг ишдан чиқиши;
О – асосий фондларнинг дастлабки қиймати.
Агар юқоридаги барча коэффициентларнинг тармоқ миқдори тенг ёки катта бўлса, бундай корхона иқтисодий қудратли ва тўлов қобилиятига эга ҳисобланади.

3.1 Самарадорликни оширишнинг асосий йўналишлари

Бозор иқтисодиёти шароитларида корхоналар фаолияти ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш йўлларини доимо қидиришни талаб қилади. Агар шундай қилинмас экан, корхонанинг қатъий рақобат мухитида омон қолиши қийиндир. Бу айниқса, кичик ва ўрта корхоналарга тегишлидир. Аввал айтиб ўтилганидек, уларнинг вужудга келиши ва ривожланишининг барча босқичларида қийинчиликлар ва ҳал қилинмаган муаммолар жуда кўп учрайди.
Тадбиркор муваффақиятли фаолият юритиши учун оддий бозор омиллари (маҳсулотни доимо янгилаш, сифатини оши­риш, маркетинг тадқиқотлари, муваффақиятли рақобат ва бошқалар)дан ташқари ўз фаолиятининг самарадорлигига эришишнинг турли-туман йўлларидан фойдаланиши зарур. Булар қуйидагилардир:
- илғор технология ва замонавий ускуналардан фойда­ланиш;
- хом ашё ва материалларнинг янги турларини қўллаш;
- асосий фондлардан яхшироқ фойдаланиш;
- айланма маблағларни айланишини жадаллаштириш;
- меҳнатни ташкил қилишнинг самарали шакллари ва усулларини қўллаш;
- менежмент фани ва амалиётининг илғор ютуқларидан фойдаланиш;