Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муаҳндислик-технология институти

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
олиш йўлга қўйилган. Цинка ва мис оксидлари асосида ўта фаол 
катализаторлар ишланган ва улар ѐрдамида синтез қилиш шароити 
осонлаштирилган бўлиб, босим 50-100 атмосферага, ҳарорат эса 250 
о
Сгача 
пасайтирилган. 
Маълумки, мотор ѐқилғиси нефтни қайта ишлаш заводларида нефтни 
фракцияларга ажратиш (ҳайдаш) йўли орқали олинган. Нефт ўзининг 
кимѐвий таркиби бўйича–углеводородларнинг аралашмасидан (алканлар ва 
циклоалканлар) ташкил топган. Бундан ташқари унинг таркибида метан ва 
олтингугуртли ва азотли аралашмалар мавжуд. Бензин-нефтнинг енгил 
қайнайдиган фракцияси бўлиб, 5-9 та углеводород атомларининг қисқа 
занжиридан таркиб топган. Бу мотор ѐқилғисининг асосий тури бўлиб, енгил 
автомобиллар ва кичик самолѐтларга мўлжалланган. Керосин қовушқоқ ва 
оғир (бензиндан) реактив самолетлар ва ракета двигателлари учун ѐқилғи 
ҳисобланади: 
керосин 
углеводородлардан 
ташкил 
топган 
бўлиб, 
углеводороднинг атоми сони 10-16 тани ташкил қилади. Газойлъ-керосинга 
нисбатан оғирроқ фракция ҳисобланади. Дизел ѐқилғиси тепловозларда, юк 
машиналарида, тракторларда ўрнатилган двигателлар учун керосин ва 
газойлъ аралашмасидан ташкил топган. Табиий нефт конларининг қуриши 
(маҳсулот беришининг тугалланиши) мотор ѐқилғисига бўлган дефицит 
инсоният учун муаммони туғдирмайди [1]. Кимѐвий таркиби бўйича 
бензинга, керосинга ѐки дизелъ ѐқилғисига ўхшаш бўлган моддани келиб 
чиқиши нефтга ўхшаш бўлган углеводороднинг хом-ашѐсидан олиш мумкин. 
Немис кимѐ олимлари 1926 йилда Ф.Фишер ва Г. Тропш атмосфера босимида 
углероднинг монооксидини (СО) тикланиш реакцияси масаласининг 
ечимини топишди.
Катализаторларнинг иштирокида водород ва монооксид углеводород 
газ аралашмасининг нисбатларига боғлиқ ҳолда суюқликда ва қаттиқ 
углеводородларда ҳам кимѐвий таркиби бўйича нефт маҳсулотларнинг 
фракцияларига яқин бўлган маҳсулотларни синтез қилиш орқали мотор 

---