|
1
И. Каримов. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т. 2000-й 223-бет.
1. Фуқаролик жамияти тушунчалари.
Инсоният чиндан ҳам ўзининг узоқ тарихи мобайнида ҳали кўпчилик
орзу қилган ҳуқуқий-демократик давлат, одил фуқаролик жамиятининг
мукаммал шаклини ярата олгани йўқ. Демократия тамойилларини қарор
топтириш, кўп бор таъкидлаганидек, чиндан ҳам мураккаб масала. Айниқса,
бу узоқ вақт тоталитар тузум асоратида яшаган ва ҳали уни иллатларидан
буткул қутила олмаган жамиятда янада мураккаброқ кечади. Фуқаролик
жамиятига ўтиш бу кўп босқичли, ҳам сертармоқли жараѐндир.
Президентимиз, Ислом Каримов таъкидлаганидек, - “Бошлаган барча
ислоҳотларимизнинг пировард мақсади битта – адолатли жамият барпо
этиш”
2
.
Фуқаролик, адолатли жамият тушунчалари яхлит, бир бутун
тушунчалардир. Инсон ҳуқуқи давлат ҳуқуқидан устуворлиги тамойили биз
учун асосий омилга айланиши лозим. Демак, адолатли жамиятда инсон – шу
жамият фуқаросининг ҳуқуқи, шаъни, қадр-қиммати қадрланади, қонун-
қоидалар воситасида қаттиқ ҳимоя қилинади. Бу табиийки, ўз-ўзидан ѐки
дарров пайдо бўлмайди. Бу аввало “Халқнинг қарорлар қабул қилиш
жараѐнлиридан қанчалик хабардорлиги, ҳукумат қарорлари халқ томонидан
қанчалик назорат қилиниши, оддий фуқароларнинг давлатни бошқаришда
қанчалик иштирок этишига боғлиқ. Фуқаролик жамиятни шу жамият
фуқароларининг ўзлари шакллантирадилар”
3
. Бу аввало, уларнинг ҳуқуқий
билими, тарбияси, маданияти ва онги қай даражада эканлиги билан
белгиланади.
Шу ўринда фуқаролик жамияти ва ҳуқуқий давлат тўғрисидаги ғоялар
тарихига тўхташ мақсадга мувофиқдир.
Фуқаролар жамияти тўғрисидаги сиѐсий ғоялар илк бор эрамиздан
олдинги VII асрларда сиѐсий воқейлик мақсадини ҳиммат ва жоҳиллик каби
қарама-қарши кучларнинг кураши орқали ҳал этган Зардўштийликдир.
2
Каримов И. “Халқ сўзи” 1999 й, 26 январь.
3
Каримов И. “Халқ сўзи” 1999 й, 26 январь
Ҳиммат жоҳилликка қарши фаол курашишини инсон ҳаѐтининг мазмун
тарзида сиѐсий омилга айлантирилди. Ўша замонлардаѐқ жамиятга бир оила
тарзида қараш, катталарга қулоқ солиш, ижтимоий муносабатларнинг
бошқарувчи сиѐсий омил – аҳлоқ қоидалари негизида ҳал этиш маънавий
қадрият ҳисобланар эди.
“Фуқаролар жамияти” деган иборани ишлатган зот Томас Гоббс
(1588-1679) бўлди. Жон Локк (1632-1704) эса фуқаролар жамиятининг
давлатдан имтиѐзли эканлигини таъкидлаган. Луи де Монтескъе (1689-1755)
фуқаролик жамияти зўрлик ва ҳукмронликдан қутилиш гарови эканлигини
очди. Эммануэл Кант (1724-1804) фуқаролар жамиятида ҳар бир кишининг
эркинлиги бошқалар эркинлигига монанд келиши билан ифодаланишини
ўқтириб, қуйидаги принципларни илгари суради: 1) инсон сифатида жамият
аъзолари эркинлиги; 2) фуқаро сифатида уларни тенглиги; 3) фуқаро
сифатида ҳар бир жамият аъзоларининг мустақиллиги. Гегель (1770-1831)
биринчи бўлиб, фуқаролар жамиятига мустақил мавжудод тарзида қарайди
ва уни давлат ичида эмас, давлат қаторида талқин этади.
Бизнинг сиѐсий қадриятларимиз ўз ғулофига ўралиб қолгани йўқ. Унга
қадимги Хитой Мутафаккири Конфуций фуқаролик дунѐсининг қадриятлари,
юнон донишмандларидан Афлотунннинг идеал давлат, Арастунинг инсонни
сиѐсий мавжудод сифатида қадирлаши ҳам кириб келди. “Анал ҳақ” – “Мен
худо” деган туғѐнкор ғояси учун Суқрот ўлимини топган Мансур Халлож ўз
даврида фуқаролик жамиятининг маънавий-сиѐсий чўққиси сифатида тарихга
кирди. Ислом маданиятининг асосчилари ва пешволари Аҳмад Яссавий, Ат-
Термизий, Имом Бухорий ва уларнинг минглаб издошлари ҳам халқимизга
мансуб мутафаккирлардир. Улар фуқаролар манфаати йўлида ажойиб
қадриятларни мерос қилиб қолдирдилар. Оллоҳ олдида шоҳу гадонинг
тенглиги, сахийлик ва бахиллик, ҳалол ва ҳаром, инсоф ва адолат каби аҳлоқ
қоидаларига мазмун берганлар ҳам шулар эди.
Жамият - муайян эҳтиѐж манфатларига кўра, бирлашган кишиларни
маълум тарзда ташкил топган мажмуасидир. Жамият бирлашишга мойил
бўлган бирликлар, яъни гуруҳлар, синфлар, қатламлардан иборат. Аммо
айрим ҳолларда одатда, иқтисоди, сиѐсий, миллий, диний манфаатлар
асосида “ажрашиш кайфиятлари”га муфтало бўлади. Давлат жамиятининг
энг муҳим таркибий элементидир. У жамиятда асосан сиѐсий функцияларни
бажаради. Жамият билан давлат бир нарса эмас. “Жамият” тушунчаси
Do'stlaringiz bilan baham: |
