Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

Назорат саволлари 
1.Газни 
синтетик ѐқилғига айлантириш (Gas-To-Liquids) 
технологиясини изоҳланг?
2.«GTL‖ технологиясининг тарихи ва тараққиѐти ҳақида 
маълумот беринг? 
3.Синтетик суюқликни олишнинг физик жараѐнларини қандай 
олиб борилади? 
4.Йўлдош ва табиий газларни суюқликка айлантиришнинг 
креогенли технологияси тушинтириб беринг? 
5.Ўзбекистон Республикаси шароитида суюлтирилган табиий 
газларни олиш мажмуасининг қурилиши ҳақида тушинчага эгамисиз? 
6.Синтетик 
суюқлик 
ѐқилғисини 
ишлаб 
чиқаришда 
Фишер-Тропш технологиясини қўлланилиш кетма-кетлигини изоҳлаб 
беринг? 
7.Синтетик 
суюқлик 
ѐқилғисини 
ишлаб 
чиқаришнинг 
босқичлари қандай? 
8.Метанни тўғри оксидлаш технологияси ѐрдамида йўлдош 
нефть газларини қайта ишлаш асосида суюқ углеводородларни олиш 
мумкинми? 
9.Синтетик ѐқилғини олишда риформинг жараѐнинининг 
қўлланилишини асослаб беринг? 

---

306 
IX -боб. ЙЎЛДОШ НЕФТЬ ГАЗЛАРИНИ УТИЛИЗАЦИЯ 
ҚИЛИШ
 
9.1. Йўлдош нефть газини ѐқиш
Кейинги йилларда йўлдош газларни ѐқиш ҳажми Ўзбекистонда 
катта кўрсатгичга қисқарди. Республикамизда йўлдош газларни 
утилизация қилиш бўйича катта ютуққа эришилди. Йўлдош газларни 
утилизация қилиш ҳажми ―Кўкдумалоқ‖ конида 4,7 млрд.м
3
/йилга 
етказилди. Бошқа лойиҳаларни амалга ошириш натижасида 
―Шимолий Шўртан‖ ва ―Шакарбулоқ‖ конларида йўлдош нефть 
газларини утилизация қилиш ҳажми 0,35 млрд.м
3
/йилга эришилди. 
―Шимолий Шўртан‖, ―Ғармистон‖, ―Қумчуқ‖ ва ―Шакарбулоқ‖ 
конларида йўлдош нефть газларини утилизация қилиш бўйича 
лойиҳани амалга оширишдаги Жаҳон банкидан олинадиган қарз 
масаласи бўйича келишувлар тугалланган [54].** 
Нефтли газ – енгил углеводородларнинг аралашмаси бўлиб, 
нефтнинг таркибида эркин пуфаклар кўриниш ҳолатида йўлдош 
ҳолатда ва эриган ҳолда бўлади. Чегаравий углеводородлардан ташкил 
топган бўлади – метан, этан, пропан, бутан, изобутан. Баъзи бир 
ҳолларда йўлдош газнинг таркибида азот, карбонат ангидрит ва 
олтингугурт ҳам мавжуд бўлади. 
Масалан Россия давлатини қарайдиган бўлсак, ҳар йилига 40 
млрд. м
3 
нефтли йўлдош газлар қазиб олинади. Шундан 40 % га яқин 
ҳажмини нефть компаниялари газни қайта ишлаш заводларига сотади, 
у ерда нефтли газдан қуритилган газ, нефткимѐ саноати учун – енгил 
углеводородларнинг кенг фракцияси, газли бензин ва суюлтирилган 
газ оладилар. Шундан яна 40 % га яқини нефтгазқазиб олувчи 
корхонанинг шахсий эҳтиѐжлари, электр станцияларида ѐқилади ѐки 
нефтқазиб олишни ошириш учун нефтли қатламларга ҳайдалади. 
Қолган 20 % (тақрибан 6 млрд. м
3
) кондаги машъалалар орқали ѐқиб 
юборилади. Агар ҳисоблаб кўрилганда 1 млдр. м
3
йўлдош газ ѐқиб 
юборилганда 270 млн. долларга тенг миқдордаги товар массаси 
йўқотилади. Бу кўрсатгич бир йил давомида 1 млрд. 620 млн. долларни 
йўқотиш дегани. 
Компрессор станцияси мавжуд бўлган асосий конлардаги НЙГни 
тозалаш тизимлари ва газузатма тармоқларида утилизация қилиш 
даражаси 80 – 95% ни, янги конларда эса 30% ва ундан ҳам камни 
ташкил қилади***.

---

307