Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

7.5. Кам миқдордаги суюлтирилган табиий газларни ишлаб 
чиқариш 
технологиясини 
республикамиз 
конларида
қўлланилишини асослаш 
Суюлтирилган табиий газларни олишда йирик тоннажли 
қурилмалар билан бир қаторда катта миқдорда совуқлик ишлаб 
чиқарадиган қуввати юзлаб кВтга тенг бўлган ташқи совутгичли 
компрессор қурилмали СТГни (суюлтирилган табиий газ) олишда 
жаҳон индустриясида қўлланиладиган кичик тоннажда ишлаб 
чиқарадиган қурилмаларга асосий эътибор берилмоқда. Кичик 
тоннажли қурилмаларда суюлтирилган табиий газ детандерли 
совутиш цикллардаги каби жойлаштирилади. Бундай жараѐн 
магистраль газ қувурларидаги газнинг юқори босимидан ѐки 
автомобилларга газ ҳайдовчи компрессор станциялардаги (АГҲКС) 
детандер совутиш циклларини амалга оширишда фойдаланилади. 
Магистраль газ узатмаларига бериладиган кўп ҳажмдаги табиий 
газлардан газни тақсимлаш станцияларида (ГТС) дроссел самарасидан 
фойдаланиб газ дросселланади, компрессор станцияларидаги (КС) ва 
АГҲКСда сиқилган газнинг потенциал энергияси жуда юқори ва 
ундан суюлтирилган газни олишда ҳам фойдаланиш мумкин. Ҳозирги 
вақтда СНГ (суюлтирилган нефть газини) олишни кичик тоннажли 
(мини - заводларидан) заводлар дунѐнинг 12 та давлатида қурилган. 
Шу жумладан АҚШ давлатининг ўзида 24 та СНГ олишни 

---

232 
қурилмаларидан фойдаланилмоқда. Шундан Росссияда-5 та қурилма 
мавжуд. Агар СТГ ни ишлаб чиқаришдаги йирик тоннажли 
қурилмалар ташқи бозорга суюлтирилган газни етказиб беришда 
қўлланилса (экспортга етказиб берилади), ички бозорда эса кичик 
тоннажли ишлаб чиқариш асосан қуйидаги мақсадларда қўлланилади: 
-аҳоли пунктлари газ билан таъминлашда автоном ва соноат 
объектларига СТГни ишлаб чиқариш заводи олиб келинади ва алоҳида 
автоцистерналар ва контейнер транспорт воситалари ўрнатилади; 
-транспорт воситаларида ва газэлектр генераториларида мотор 
ѐнилғиси сифатида СТГдан фойдаланиш;
-табиий 
газни 
истеъмоли 
алоҳида 
корхоналарда
(қозонхоналарда) ва бутун шаҳарда чуққига чиқиб кетганда ѐз 
пайтларида изотермик омборларда СТГни тўплаш йўли орқали ва қиш 
даврида чуққили газузатмаларига қўшимча равишда узатишда 
қўлланилади; 
-авария-тиклаш ѐки магистраль газ узатмаларининг 
объектларида режали-мажбурий таъмирлаш ишлари олиб борилганда 
қўлланилади. 
Аниқ шароитларда суюлтирилган табиий газларнинг кичик 
тоннажли ишлаб чиқариш экспортга СТГларни ишлаб чиқарадиган 
заводлар билан рақоботлаша олмайди лекин, газлаштирилган қувур 
узатмаларнинг 
тизими 
билан 
таъминланмаганда 
ѐки 
нефтмаҳсулотларининг энергия ташигичлар сифатида СТГларни 
ишлаб чиқарадиган мини-заводларга катта фойда келтиради 
(7.5-расм).
Бундан ташқари кичик тоннажли СТГлар ишлаб чиқариши кам 
ресурсли бўлган табиий газ конларни ўзлаштиришда кенг 
қўлланилмоқда. Ҳозирги вақтда дунѐдаги 80% табиий газ конлари кам 
ресурсли конларнинг туркумига киради.
Жаҳон иқтисодиѐти ва энергетикасида кам ресурсли конларни 
ўзлаштиришда табиий газларни суюлтириш учун энг самарали кичик 
тоннажли жараѐнларни амалга ошириш зарур ҳисобланади. 
7.5-расмдан 
кўриниб турибдики, дунѐдаги очилган газ 
конларидан бир неча фоизгинаси катта конлар бўлиб, хом-ашѐ базаси 
бўлиб хизмат қилади.
Айниқса, углеводородларни суюқликка айлантириш учун янги 
технологиялар тадқиқот қилинади. Бундай технологияларни яратиш 
асосида маҳаллий даражадаги газга бой бўлган ўлкаларда энергетика 
таъминоти, узоқ жойларга ташиб келтириладиган катта миқдордаги 

---

233 
суюқлик ѐқилғиларни, алоҳида туманлардаги энергия хавфсизлигини 
таъминлашнинг муаммолари ечилади. Кичик тоннажли суюлтирилган 
табиий газни ишлаб чиқариш асосида фақат СТГларни ишлаб 
чиқарадиган мини-заводлар жойлашган туманлардаги энергия 
таъминоти амалга оширилмасдан, бошқа туманларга ва экспортга ҳам 
етказиб берилади.