Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

Интеллектуал мулк ҳимояси – муаллифларнинг ўз 
интеллектуал 
меҳнати 
маҳсулотига 
бўлган 
ҳуқуқларини, 
расмийлаштирилган тасдиғидир. 
Мулкнинг бошқа турлари каби, интеллектуал мулк ҳам 
баҳоланиши, ҳисобга олиниши, сотилиши, ижарага берилиши, янги 
эгаларига расмийлаштирилиши, тижорат айланмасига киритилиши 
мумкин. Интеллектуал мулк тўғрисида гап юритар эканмиз, иккита 
асосий тушунчани фарқлаш лозим: муаллиф ва ҳуқуқ эгаси.
Муаллиф – ўз ижодий меҳнати билан интеллектуал мулк 
объектини (кашфиёт, адабиёт асари, компьютер дастури ва ҳ.) 
яратган жисмоний шахсдир.

---

81
Ҳуқуқ эгаси – интеллектуал мулк объектидан фойдаланиш ва 
ушбу фойдаланиш орқали даромад олиш ҳуқуқига эга бўлган 
юридик ёки жисмоний шахс. Интеллектуал мулкни ҳимоя 
қилишнинг асосий турларини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқдир. 
Товар белгиси, корхона номи ва хизмат белгилари биринчи 
навбатда товар ва хизматларни келиб чиқиш манбасини кўрсатиш, 
уларни бошқа товар ва хизматлардан фарқлаш учун мўлжалланган. 
Улар шунингдек, тегишли товар ва хизматларнинг сифати 
тўғрисида ҳам ахборот беради. Булар қаторига белгилар, 
логотиплар, товуш сигналлари, тасвирлар ва ҳаттоки маҳсулотнинг 
нофункционал шакли ҳам киритилиши мумкин. Корхона белгилари 
маҳсулотни фарқлаш учун истеъмолчилар манфаатига ва рақобатни 
ривожлантириш учун хизмат қилар экан уларни амал қилиш 
муддатини истаганча узайтириш мумкин бўлади. 
Коммутант корхоналар – маҳсулот ишлаб чиқаришнинг 
пасайиш босқичида фаолият юритади. Уларнинг илмий-техник 
сиёсати маҳсулотни ўз вақтида ишлаб чиқаришга қўйиш, виолент-
корхоналар томонидан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг 
технологик хусусиятлари даражаси, эҳтиёжлар талабларига 
мувофиқ уларга ўзгартиришлар киритиш тўғрисида қарор қабул 
қилишни талаб қилади. 
Бундай 
корхонанинг 
инновациявий 
менежери 
товар 
харидорининг хусусиятлари ва бозордаги вазият тўғрисида 
ҳабардор бўлиши, мумкин бўлган инқирозларни аниқ ва ишончли 
олдини олиши лозим. Корхоналар бошқарувининг ташкилий 
схемаси уларнинг хусусиятларига боғлиқ бўлади. 
Эслатиб ўтамиз, бошқарувнинг ташкилий схемаси – ҳуқуқ ва 
масъулиятлар тақсимланишидир. 
Умумий 
кўринишда 
инновациявий 
жараён 
моделини 
қуйидагича кўрсатиш мумкин