Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

T.Parsons quyidagi podsistemalarni ajratadi:
shaxs-guruh, madaniyat, jamiyat 
va funksiyalar; adaptatsiya, sotsiologizatsiya, maqsadga erishish, latentlik. Bu sxema 
har qanday muammoni o‘rganishda ishlatilishi mumkin. 
Talabalar dindorlngini o‘rganilayotganda bu funksiyalarni tadqiq qilinayotgan 
shart-sharoitlarda talabalarni ijtimoiy-madaniy hayotlariga bog‘liq holda aniqlash 
mumkin. Sistemali tahlil natijasida nafaqat ob'ektdagi omillar mavjudlik mexanizmi, 
balki institutsional, oilaviy-maishiy shaxsiy tuzilmalar ham aniqlanadi. Sistemali tahlil 
tadqiqot predmetini umumiy obrazini ishlash xususiyatlarini, jarayonning empirik 
ko‘rsatkichlarini yaratish kerak. Ob'ektni sistemali tahlili asosida gipoteza shakllanadi. 
Dasturda aniq ko`rsatilishi zarur:
1) Empirik tadqiqot ob`ekti. 2) Sotsiologik tadqiqot ob`ektini to’laligicha 
qamraydimi yoki uning ayrim jihatlarini tanlab oladimi. 3) Tanlov asosida olib 
boriladigan sotsiologik tadqiqot asosi (ro’yxat tuzish, kartoteka, sotsiologik xarita 
kabilar).
 
 

---

176 
Sotsiologik tadqiqot farazi:
Mavjud muammo bo’yicha ilmiy faraz ishlab chiqish empirik sotsiologik 
tadqiqotni nazariy jihatdan tayyorlashninig yakunlovchi qismi hisoblanadi. Tadqiqot 
farazi o’rganilayotgan ijtimoiy hodisa tarkibi va uning tarkibiy qismlari o’rtasidagi 
o’zaro aloqadorlik xarakteri to’g’risidagi ilmiy asoslangan farazdan iborat bo’ladi. 
Ilmiy faraz tadqiq etilayotgan ob`ekt to’g’risidagi mavjud ma`lumotlarga asoslangan 
holda ishlab chiqiladi. Faraz, bu tadqiqot uchun boshlang’ich nuqta bo’lib, keyingi olib 
boriladigan amaliy sotsiologik tadqiqotlarda ilgari suriladigan farazga bog’liq bo’ladi. 
SHuni ta`kidlash lozimki, farazni ishlab chiqish–empirik ma`lumotlarni to’plash va 
tahlil qilishdagi mantiqiy asosni ishlab chiqish demakdir. 
Agar 
tadqiqotchi 
tomonidan ilmiy faraz ishlab chiqilgan bo’lsa, empirik ma`lumotlar va tadqiqot 
natijalari shu ishchi farazi to’g’ri ekanligini tekshirishga, uni tasdiqlashga yoki bekor 
qilishga xizmat qiladi. Empirik tadqiqot farazi bo’lmasa, unda sotsiologik tadqiqotning 
ilmiy darajasi past bo’ladi.