Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

xatti-harakati va faoliyatini boshqalar tomonidan baholash bilan bog’liq omillar; 
boshqalarning qarashlari va bergan baholariga javoban qoniqish, g’urur, o’ziga 
ishonchining kuchayishi, o’zini bekamu ko’st deb hisoblash, uyalish, afsuslanish, 
ehtiyotkorlikka moyillik kabi holatlardir. 
SHaxsning ob`ektiv «MEN»i bilan uning 
to’g’risidagi «o’zga MEN» bir-birini to’ldirgandagina insonning ijtimoiy tabiati 
haqidagi fikrlar ham to’laroq bo’ladi. 
- Jamiyat va shaxs maqsadlari orasidagi bog’lovchi u yoki bu sotsial tizim bo’lishi 
mumkin. Demak: 
Shaxsning ijtimoiylashuvi deb
, shaxsning jamiyatga, sotsial jamoalarning turli, 
tiplariga madaniyat elementlari, sotsial norma va qadriyatlarni o’zlashtirish orqali sodir 
bo’ladigan jarayon (ijtimoiylashuv deb ataladi)ga aytiladi. Shaxsning (individning) 
sotsial tashkilot elementi bo’lishi 2 muhim jihatga bog’liq: 1) sotsial tashkilotning 
shaxsga ta`sir etishi bilan qobiliyatining shakllanishiga va 2) shaxsning boshqa odamlar 
ta`siriga berilishi bilan qobiliyatining shakllanishiga bog’liq. 
Shaxs ijtimoiylashuvning 2 fazasi mavjud: 
1. 
Sotsial adaptatsiya (moslashish).
Bunda individning sotsial sharoitlarga, 
funktsiyalarga, sotsial normalarga, sotsial guruhlarga, tashkilot va institutlarga, ya`ni 
muhitga moslashishdir. Sotsial adaptatsiya jarayoni, asosan oilada boshlanadi va 
shakllanadi. Oiladagi
 
har qanday munosabatlar shaxsning ijtimoiylashuvida o’z aksini 
topadi. SHu boisdan individning
 
shaxs sifatida shakllanishida oila asosiy rol o’ynaydi. 
2. Sotsial interiorizatsiya
, ya`ni sotsial norma va qadriyatlarning individ ichki 
dunyosiga kirishish jarayonidir. Shaxs sotsial muhitga qorishib ketmaydi, balki unga 
mustaqil birlik sifatida kiradi, Ko’pgina nazariyalarda shaxsning ijtimoiylashuvi, tashqi 
ta`sir ob`ekti sifatidagina qaraladi. Bu nazariyalarda asos qilib faqatgina ijtimoiylashuv 

---

102 
yordamida sotsial o’zgaradigan insonning tabiiy mohiyati olinadi; shaxsning aktivligi 
va unga beriladigan biologik xususiyatlar hisobga olinmaydi. 
Ijtimoiylashuv shunga asoslanadiki, odam ijtimoiy faoliyatchi sifatida o’zi va ham 
ijtimoiy hayotining hamda sharoit va vaziyatlarini belgilovchi omildir. Shaxs sotsial 
ta`sirlanishning ob`ekti va sub`ektidir. Ijtimoiylashuv jarayonida belgilar tizimi muhim 
ahamiyatga ega. Belgilar yordamida jamiyat individlar faoliyatini boshqaradi. Individ 
sotsial faoliyat kursatish uchun sotsial jamoada qabul qilingan belgilar va ularni 
ishlatish usullarini o’zlashtirgan bo’lishi kerak. 
Individ faoliyat qiluvchi mavjudotdir. U tashqi muhitga shunchaki javob bermaydi, 
balki amaliy faoliyat jarayonida ham inson sifatidagi o’zining taraqqiyot
 
va faoliyati 
qonuniyatlarni anglaydi va anglash asosida o’zining sotsial faoliyatini belgilaydi. SHaxs 
tomonidan o’z faoliyatini boshqarish faqat ob`ektiv va sub`ektiv qonuniyatlarni 
bilishgina emas, balki shu qonuniyatlarni, uning elementlarini, xususiyatlarini ham 
bilishni taqozo etadi. 
Shaxslarning sotsial faoliyati va sotsial harakatining boshlang’ich nuqtasi ma`lum 
ehtiyoj va manfaatlarni yuzaga keltiruvchi ob`ektiv hayot sharoitlaridir. Faoliyat turlari 
ko’p, lekin eng muhimi ularning barchasi shaxsning moddiy va ma`naviy asosini tashkil 
qiluvchi, ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan, ehtiyojlar shaxsning tashqi muhitga 
ob`ektiv bog’liqligini bildiradi. Shu sababli shaxsning amaliy faoliyat ehtiyojlarni 
qondirish shakli sifatida qaralishi ob`ektiv sharoitlarning in`ikosi va ularni 
qondirishning real imkoniyatlarini anglash sifatida qaralishi mumkin.