Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги андижон қишлоқ ХЎжалиги ва агротехнология

табақалашуви
чуқурлашган бўлишидан келиб чиқиш керак бўлади, чунки 
бу тизим бошқа тизимлардан фарқлироқ иқтисодий эркинлик қоидасига 
асосланадики, бунга кўра ҳар бир субъект ўз имконига қараб чекланмаган 
миқдорда даромад топиши мумкин. Иқтисодий эркинликнинг ўзи оила 
иқтисодини фақат миқдоран эмас, балки шаклан ҳам фарқлантиради.
Бозор тизимида оила иқтисодининг намойишкорона самараси бор, бу 
бойларни бошқаларга намуна бўлишдан ва уларни пул топишга ундашидан 
иборат. Бойликка ҳасад билан эмас, балки ҳавас билан қараш мавжуд бўлган 
шароитда оила иқтисоди табақалашуви тобора чуқурлашади. Шу сабабли, 
уларни умуман эмас, балки аҳолининг квинтел гуруҳлари ва ижтимоий 
тоифаларга бўлган ҳолда ўрганиш талаб қилинади. Бу оила иқтисоди 
таҳлилини ижтимоий амалиёт билан узвий боғлайди. 
Бозор иқтисодиёти шароитида оиланинг иқтисодий ҳолати тадқиқ 
этилганда уларни шакллантиришда иштирок этувчи кучлар 3 хил бўлишини 
инобатга олиш керак. 
Биринчиси
, бозор кучлари бўлса (бу тақсимот 
қонунини билдиради), 
иккинчиси
, давлат механизми, давлат иқтисодий ва 
ноиқтисодий воситаларни қўллайди. Бунда давлатга икки ёқлама қараш 

---

215 
зарур. 
Биринчидан
, у ўзининг тадбиркорлик (давлат сектори тимсолида) ва 
истеъмолчилик фаолияти билан иқтисодиётнинг эл қатори субъекти 
сифатида майдонга чиқади. 
Иккинчидан
, давлат умумиллий сиёсий 
институт сифатида иш кўради. Бунда у иқтисодиётга нисбатан ташқи куч 
сифатида бўлади, ўз ҳокимиятига таяниб ресурсларни тақсимлашда иштирок 
этади ва оила иқтисодий жиҳатдан ўз ҳиссасини олади. Шу муносабат билан 
давлат оила иқтисоди ўзига хос бўлишини эътироф этиш мумкин бўлади. 
Ҳозирги бозор тизимида нодавлат институтлари фуқаролик жамияти 
номидан тақсимлашда иштирок этади. Бунда уларнинг оила иқтисодига 
таъсири кўнгилли ҳайри-эҳсон бериш воситасида шаклланади. Бу ерда соф 
бозор қонуни амал қилмайди, балки нобозор қоида ва усулларга асосан 
ижтимоий ҳимоя тизими амал қилади. 
Шунинг учун, оила иқтисоди ўрганилганда уларнинг шаклланишида 
ҳам бозор ҳам нобозор усуллар бўлишини ҳар доим назарда тутиш керак. 
Оила иқтисоди табиати аниқланганда, методология жиҳатидан унинг шакли 
ҳам муҳим аҳамият касб этади. Унга кўра, оиладаги натурал тушумлар 
(томорқадан) оиланинг нобозор тушумлари деб баҳолаш керак, чунки бозор 
муносабати бу пул мoносабати, у натурал айирбошлашни инкор этади. Агар 
у қаердаки, кўп сақланса, шу ерда бозор муносабати яхши ривожланмаган, 
нобозор алоқалари сақланиб қолган бўлади. 
Оила иқтисоди таҳлилининг яна бир методологик тамойили бу уларга 
глобализация жараёнларининг таъсирини ҳисобга олишдир. Маълумки, 
ҳозирги иқтисодиёт байналминал тус олган. Бир мамлакатдаги ишлаб 
чиқариш бошқаси билан узвий боғланган, яъни миллий иқтисодиётга ташқи 
омиллар таъсири кучайган. Ҳеч бир мамлакатни буни ҳисобга олишдан 
бошқа иложи йўқ. Глобаллашув жараёни ялпи ички маҳсулотга нисбатан 
ялпи миллий маҳсулотни тезроқ ўсишида ифода этилади. Унга хос белги 
мамлакатдан ташқарида топилган даромадларни тез ўсиши бўлиб, бу 
капитал, иш кучи ва товарлар экспорти билан изоҳланади. Демак, илмий 

---

216 
тадқиқотда ички ва ташқи тушумлар нисбатини ҳисобга олиш ҳам 
методология талабига айланган.
Хулоса қилсак, бозор иқтисодиёти шароитидаги оила иқтисоди 
тадқиқ қилинганда умумий методологик қоидалардан ташқари бозор 
иқтисодиётининг табиатидан келиб чиқадиган тамойилларга ҳам таяниши 
керак. Булардан асосийлари,