|
3.1.7-жадвал
Андижон вилояти туманларида оила даромадларини ойлик
кўрсаткичлари, %*
Кўрсаткичлар
Туманлар
Ўртача
Пахтаобод Избоскан Андижон Олтинкўл
0-400 минг сўмгача
21,4
22,9
21,3
23,6
22,3
400-800 минг сўм
20,6
18,2
21,8
18,3
19,7
800-1200 минг сўм
26,2
25,3
19,8
17,8
22,3
1200-1800минг
сўм
18,4
19,1
22,3
26,4
21,6
1800 минг сўмдан
ортиқ
13,2
14,5
14,8
13,9
14,1
Жами.
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
* Жадвал муаллиф томонидан ўтказилган социологик тадқиқот
натижалари асосида тузилган.
Респондентларга социологик сўровда “Сизнинг оилангизни ойлик
даромади қанча?”, деб савол билан мурожаат қилганимизда, Пахтаобод
туманида яшаётган оилаларнинг 21,4%и, Избоскан туманида - 22,9%и,
Андижон туманида – 21,3%и, Олтинкўл туманида – 23,6%и 800 минг сўмгача
эканлиги аниқланди. Шунингдек, ойлик даромади Пахтаобод туманида
117
яшаётган оилаларнинг – 20,6%и, Избоскан туманида – 18,2%и, Андижон
туманида – 21,8%и, Олтинкўл туманида – 18,3%и 400-800 минг сўмгача,
Пахтаобод туманида яшаётган оилаларнинг 18,4%и, Избоскан туманида –
19,1%и, Андижон туманида – 22,3%и, Олтинкўл туманида – 26,4%и 1200-
1800 минг сўмгача, Пахтаобод туманида яшаётган оилаларнинг 13,2%и,
Избоскан туманида – 14,5%и, Андижон туманида – 14,8%и, Олтинкўл
туманида –13,9%и 1800 минг сўмдан ортиқ эканлигини кўрсатди.
Социологик сўров ўтказилган туманлар бўйича 1800 минг сўмдан
юқори ойлик даромадга эга бўлган оилалар ўртача 14,1% ини ташкил этди.
Тадқиқотда Андижон вилояти туманларидаги оилаларнинг даромад
манбаларини аниқлаш мақсадида социологик сўров ўтказилди. Айтиш
жоизки, сўров натижаларига кўра Андижон ва Олтинкўл туманларида
оилаларнинг пуллик даромадлари, Пахтаобод ва Избоскан туманларида эса
натурал даромадларининг улуши юқорилиги аниқланди.
Оилаларни иқтисодий барқарорлигига таъсир этувчи асосий
омиллардан бўлган иш ҳақи, тадбиркорликдан олинган даромадлар,
ижтимоий трансферетлар вилоят ўртача кўрсаткичларига яқин бўлган. Шуни
таъкидлаш жоизки, шаҳар ва қишлоқ оилалари даромадлари ўртасида
сезиларли тафовут мавжуд. Яъни, 2020 йилда вилоятнинг шаҳар оилалари
даромадлари таркибида иш ҳақи ва тадбиркорликдан олинадиган даромадлар
шаҳардаги оилалар бюджетининг деярли 85,0%ни, қишлоқ оилаларида эса
77,3%ни ташкил этди. Шаҳар жойларида саноатнинг яхши ривожланганлиги,
саноат корхоналарида иш хақининг деярли узлуксиз тўлаб турилиши,
тадбиркорлик билан шуғулланиш имкониятларининг кўплиги каби омиллар
шаҳар оилалари пул даромадларининг таркибида иш ҳақи ва
тадбиркорликдан келадиган даромадлар улушининг нисбатан юқори
бўлишини таъминлаган.
Маълумки, қишлоқ оилалари даромадларининг асосий қисмини
томорқа хўжалигида етиштирилган маҳсулотларни сотишдан келадиган
даромадлар ташкил этади. Таҳлиллар шуни кўрсатадики, 2016 йилда
118
вилоятда қишлоқ оилалари даромадларининг таркибида томорқадан
олинадиган даромад улуши 25,9%и, иш хақи 39,3%и, ижтимоий
трансфертлар 28,7%и ташкил этган бўлса, 2020 йилга келиб бу кўрсаткичлар
мос равишда 55,6%; 17,0% ва 10,3%га тенг бўлган. Яъни, кўрилаётган даврда
томорқа хўжалигидан олинган даромад улуши 29,7 пунктга (2,14 мартага)
ортган, аксинча иш ҳақи – 22,3, ижтимоий трансфертлар – 18,4 пунктга
камайган.
Шундай қилиб, Андижон вилоятида оила даромадлари иқтисодий
ислоҳотларининг таъсири ва иқтисодиётнинг умумий аҳволига қараб
шаклланмоқда. Бозор муносабатларига ўтилиши натижасида вилоятда оила
даромадларининг янги турлари пайдо бўлдики, улар асосан тадбиркорликдан
келадиган даромад, мулкдан келадиган даромад, бозорга ишловчи
корхоналарда ёлланиб ишлашдан олинадиган иш ҳақидан иборат бўлди. Шу
ўринда айтиб ўтиш жоизки, иқтисодий ислоҳотларга қадар оила пул
даромадларининг 90,0%ини иш ҳақи ташкил этган. Бугунги кунда (2020 йил)
эса бу кўрсаткич вилоятда 30,0%га тенг.
Оила пул даромадлари таркибида иш ҳақи улушининг камайиб
кетишига қуйидаги омиллар таъсир қилган:
- иқтисодиётдаги таркибий ўзгаришлар натижасида ишлаб чиқариш реал
ҳажмининг камайиши;
- мулкчилик муносабатларининг вужудга келиши ҳисобига аҳоли
бандлиги таркибининг ўзгариши;
- яширин иқтисодиётнинг пайдо бўлиши.
Бугунги кунда Андижон, Наманган, Фарғона вилоятларида ходимлар
иш ҳақи миқдорининг юқори суръатда ўсиб бораётганлигига қарамай, ҳамон
республика ўртача кўрсаткичидан орқада қолмоқда (1-илова).
Статистик маълумотларга қараганда, ўртача ойлик иш ҳақи миқдори
2020 йилда Андижонда 2.370 минг сўмга, Наманганда 2.040 минг сўмга,
Фарғонада 2.070 минг сўмга тенг бўлган. Мазкур кўрсаткич Республикада
2.420 минг сўмни ташкил этган. Яъни вилоятлардаги миқдорлар
119
Республикадан (22.2%)га кам.
Оила ўзининг ҳаётий эҳтиёжларини қондириш учун моддий маҳсулот
ва хизматларни ҳарид этиш ёки харажат қилиш талаб қилинади. Шу билан
бирга, оила харажатлари, бир томондан, унинг эҳтиёжига, иккинчи томондан
даромадига боғлиқ бўлади. Таъкидлаш жоизки, Андижон, Наманган, Фарғона
вилоятида оила харажатлари даромадларга боғлиқ ҳолда ўсиб бормоқда
(3.1.8-жадвал).
Do'stlaringiz bilan baham: |
