Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

24 
2-ҚИСМ 
ОЙКОНИМЛАРНИНГ ОНОМАСТИК-СИНТАКТАК
ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
Ойконимлар халқнинг маданияти, маърифати, тарихи ва миллий 
қадриятларини ўзида жамлаган ономастик манбалардан бири. Улар ҳам тил 
бирликларининг бир тури бўлган ономастик лексика материллари билан 
шаклланган. Биламизки, тил ижтимоий ҳодиса саналади. Бу ҳақида 
“Фалсафа” фанида анча мукаммал маълумотлар берилган ва асослаб 
кўрсатилган
1
. Унинг элементларидан бири бўлган сўзлар ўз ичида апеллятив 
ҳамда ономастик лексикага бўлинади. Уларнинг ономастик лексика қисми 
билан турли туман объектларнинг, хусусан, ойконимларнинг номланиши 
кузатилади. “Тилшунослик” фанининг лексикология бўлимида сўз ва унга 
хос хусусиятлар ўрганилса, ономастик лексикадаги сўзлар ҳамда уларга 
хосликнинг ономастик ясалиш билан боғлиқ баъзи бир жиҳатлари 
топонимларга тегишли, яъни тополексикологияга хосдир.
Ойконимлар қўлланиш даврига кўра тарихий ва замонавий 
ойконимларга бўлинади. Замонавий ойконимлар яқин даврда яратилган учун 
уларнинг маъноларига тушуниш мумкин. Аммо тарихий ойконимларнинг 
баъзилари эса тушунарсиз ҳамда тушунарли бўлса ҳам қисқа. Бугунги 
кундаги ойконимларнинг кўпчилиги тушунарли бўлса ҳам қўшма ва 
бирикмали кўринишлар таркибида учрайди. 
ЖҚ ойконимияси тузилиш хусусиятларига кўра Ўзбекистон 
ойконимиясига хос бир қанча ономастик-грамматик хусусиятларини ўзида 
акс эттиргани каби улардан фарқланадиган кўринишлари ҳам мавжуд. 
Шунинг учун ўрганилаётган ҳудуд ойконимиясига хос ойконимларни содда, 
қўшма ва бирикмали турларга гуруҳлаб ўрганиш лозим.
Содда, қўшма ва бирикма кўринишидаги аҳоли пунктлари номларида 
ономастик-морфологик хусусият қанчалик кўриниб турган бўлса, ономастик-
синтактик хусусиятлар ҳам шунчалик ўз ифодасини топган. Шу жиҳатдан 
олиб қаралса, ўрганилаётган ҳудуд ойконимларини структурал белгиларига, 
яъни ономастик-синтаксис хусусиятларига кўра учта қисмга бўлиш мумкин:
1) содда ойконимлар ; 2) қўшма ойконимлар; 3) бирикмали ойконимлар. 
 
1
Қаранг: Эргашев И. Тараққиёт фалсафаси. -Тошкент, Академия, 2000. 3-106-бетлар. 

---

25