Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ал – хоразмий номли урганч давлат университети

2- босқич ўқувчиларида характернинг интеллектуал хусусиятларини 
шаклланганлик даражаси кўрсаткичлари
 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Синтетик 1 
-0,696** 
-0,138 
-0,084 
0,072 
0,166 
Ғоявий 
 
1 
0,226 0,448* 
0,009 
-0,181 
Прагматик
 
1 
0,199 
0,466* -0,365 
Аналитик
 
 
1 
-0,198 -0,533* 
Реалистик
 
 
 
1 
-0,055 
Лабиллик
 
 
 
 
1 
** p<0,01; * p<0,05. 
билимларни ўзлаштиришда тафаккурнинг муҳим операциялари шахс 
хусусиятлари 
шаклида 
таркиб 
топишдан 
орқада 
қолаѐтганлигини 
ифодаламоқда. Балки бу ҳолат ўқувчиларнинг таълим жараѐнидан кўра, ундан 
холи бўлган ҳар хил ҳаѐтий масалалар устида бошқотираѐтганлигининг 
оқибатидир. Ҳатто мулоҳазамизнинг узвий давоми сифатида аналитик 
фикрлаш стили билан фикрлашдаги лабиллик ҳам боғланиш ҳосил қила 
олмаган- r=-0,533, p<0,05. Натижанинг бундай кўриниш олиши уларнинг 
касбий фаолиятига алоҳида эътибор қаратиш орқалигина уларда интеллектуал 

---

86 
сифатларнинг шахс характери хусусияти тарзида камол топишига 
йўналтириш лозим бўлади. Чунки, ахборот, техника ва маданий муҳитдаги 
кескин тараққиѐтнинг ўқитиш билан узвийлигини таъминлашда муайян 
қийинчиликларга дуч келаѐтганлиги ўқувчиларнинг аналитик фикрлаши 
таълим жараѐнида ўзлаштириши лозим бўлган қонун-қоида, билим 
сирларидан кўра, турмуш тарзига доир масалаларни ҳал этишга қаратилиши 
билан боғлашга тўғри келади.
Иккинчи босқич ўқувчиларида ақлий хатти-ҳаракатларини намоѐн 
этишда ғоявий фикрларга мойиллик уларнинг прагматик стилда 
мулоҳазалашга олиб келиб қўядигандек- r=0,448, p<0,05, аммо уларнинг 
бундай фикрлаш стили реаллик билан боғланишга олиб келаѐтганлиги 
таажжубга солади- r=0,466, p<0,05. Балки уларнинг фиклашидаги бу тарздаги 
муносабатлари айрим ҳаѐтий кузатишларнинг натижаси бўлиши ҳам 
шубҳадан холи эмас. Тадқиқотда педагогика коллежи ўқувчилари
характерида интеллектуал хусусиятларни шаклланганлик кўрсаткичи таълим 
жараѐнида предметларни ўзлаштириши билан уйғунлигини кўриш 
қийинчилик туғдирмоқда. Балки уларда ҳаѐтий масалаларга эътиборни 
қаратиш ва ижтимоий тажриба тўплаш касбий фаолиятга ўсиб ўтишлари учун 
муҳимлигини ҳис этаѐтганлигидадир. Агар уларнинг характер хусусиятлари 
шаклланишида интеллектуал сифатлар ижтимоий тажриба маҳсули тарзида 
хизмат қилса, бу ҳолатни қўллаб-қувватлаш керак ва ўз навбатида 
ўқувчиларнинг таълим жараѐнидан узилиб қолишига имконият қолдирмаслик 
лозимдир.
Учинчи босқич ўқувчиларининг интеллектуал хусусиятларини таҳлил 
қилишда ҳам юқоридаги икки босқичдагидан тубдан фарқ қиладиган ҳолатни 
кузатишимиз қийин бўлди. Уларда ҳам “синтетик” фикрлаш стили 
“ғоявийлик” билан тескари боғланиш ҳосил қилган- r=-0,695, p<0.01. Бу 
ҳолатни изоҳлашда юқоридаги икки ҳолатни таҳлил этишдаги сабаблар билан 
бир хил деб чекланишимизга тўғри келади. Айнан бир хил муҳитда таҳсил 

---

87 
олаѐтган ўқувчилардаги умумий анъана сифатида гавдаланмоқда, деб қатъий 
таъкидлаш мумкин. 
3.1.9 - жадвал