Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

1.БОБ. Жаҳон бўйича нефть ва газ заҳиралари

Табиий газ заҳираларига нисбатан нефтни бутун дунё бўйича заҳиралари охирги уч ўн йилликда аста-секин ошиб боряпти. 1990 йиллар охирида Марказий ва Жанубий Америка, шунингдек Яқин Шарқда ҳам кескин ўсди. 2001 йил охирига келиб дунё бўйича газ ва нефть заҳиралари мос равишда 5,451 трлн фут³ (1 фут³ = 0,028 м³) ва 1032 млрд. брл.(1барлл=159л) ни ташкил қилади. 1970 йилга нисбатан 2001 йилнинг охирида газ ва нефть заҳиралари мос равишда тахминан 24,4% ва 69% га ошди (1.1-расм):

1.1-расм. Табиий газ ва нефть бўйича дунё заҳираларининг ўсиши

Дунё бўйича газ заҳираларини регионлар бўйича кейинги ўрганишга қараганда (NG^_R) максимал ошиши Осиё–Тинч океан регионига тўғри келади. Газ заҳираларининг энг паст кўрсаткичи Шимолий Америкада бўлди. Бироқ бу ерда 1980 йилнинг ўрталаридан бошлаб ўсишни камайиши кузатилади. Ушбу ҳолат хавотирли тенденция бўлиб, охирги ўн йиллик давомида Шимолий Америка газ сарфи (йилига дунё бўйича газ истеъмолининг ўртача 30%) бўйича 2-ўринни эгаллайди. Дунё газ заҳиралари ўзгаришини ўрганиш Шимолий Америкада ортиши энг кам бўлганлигини, 1990 йилларда ортиш тенденцияда ҳамма кўрсаткичлар бўйича энг пастидир (1.2-расм):

1.2-расм. Дунё регионларида табиий газ ва нефть заҳираларининг ўзгариши (1990 йилга нисбатан)
Охирги ўн йиллик давомида нефть заҳираларининг максимал қисқариши (Oil^_P) Шимолий Америкага тўғри келади (1.3-расмга қаранг). Шимолий Америка нефть заҳираларининг камайиши хавотирликни оширади, чунки бу даврда Шимолий Америка нефть истеъмоли бўйича энг йирик (йилига дунё бўйича истеъмолнинг ўртача 30%) региондир.
Дунё бўйича нефть заҳиралари ҳақида 2001 йилнинг охирига берилган маълумотлар шуни кўрсатадики, уларнинг кўп қисми (дунё заҳираларининг тахминан 67%) Яқин Шарқда жойлашган. Бироқ газнинг энг катта заҳиралари (дунё бўйича умумий йиғиндининг тахминан 39%) Ғарбий ва Шарқий Европага, айниқса собиқ иттифоқ давлатларига (МДҲ) тўғри келади.
Заҳира ва қазиб олиш нисбатлари коэффициенти R/P янги заҳиралар топилмай қолган тақдирда ҳам конкрет ёқилғи заҳираси неча йилга етарли бўлишини ифода этади.
2000 йил маълумотлари бўйича нефть қазиб чиқарувчи дунёнинг асосий давлатлари нефти учун R/P коэффициент заҳираларни тез қисқартириб борувчи давлатларни аниқ равшан идентификациялаб беради (1.3-расм):