Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

1. Нефть йиғиш, тайѐрлаш ва узатиш тизими
Кўкдумалоқ конида нефть олувчи қудуқлар сони 100 дан 
ортиқ бўлиб, улардан чиқаѐтган маҳсулот еттита нефть йиғиш 
иунктига келиб тушади (19.6-расм). Нефть таркибида жуда кўи 
миқдорда эриган газ (газ омили 300 дан 2000 м
3
/т гача) ва сув 
(сувланганлик 10% дан 80% гача) бор булганлиги учун нефтьни 
тайерлаш тизимига катта аҳамият берилган.
Нефть тайѐрлаш тизими иккита катта нефть тайѐрлаш 
қурилмаларидан (НТҚ) иборат. Биринчи НТҚ Кўкдумалоқ кони 
ҳудудида жойлашган бўлса, иккинчи НТҚ Кўкдумалоқ конидан 22 
км узоқликдаги Зеварда кони ҳудудида қурилган.
Кўкдумалоқ конида жойлашган 1-НТҚ билан батафсил 
танишиб чиқамиз (19.8-расм). НТҚ иккита бир хил технологик 
шохобчадан иборат бўлиб, улар нефтдан эриган газ, сув ва механик 
моддаларни тўлиқ ажратиб бериш имкониятига эга, Нефть йиғувчи 
пунктларидан (ЙП) махсус коллекторлар орқали НТҚ нинг 
биринчи элементи (1) нефть кириш блокига (НКБ) етиб келади. 
НКБ да ҳар бир ЙП дан келган қувурларга ўрнатилган 
босимўлчагич 
ва 
ҳароратўлчагичлар 
орқали 
келаѐтган 

---

174 
маҳсулотнинг босими ва ҳарорати ўлчанади. Сўнгра бир неча ЙП 
дан 
келган 
нефть 
оқимлари йўналтирувчи қувурлар орқали нефть тайерлаш 
қурилмасининг иккита шохобчасига тахминан бир хил ҳажмда 
йўналтирилади. 
19.9-расм. Кўкдумалоқ нефтгазконденсат конида газ
тайѐрлаш тизими
Ҳар икки нефть тайѐрлаш шохобчаси бир хил кўринишга эга 
бўлганлиги туфайли уларнинг биттаси билан яқиндан танишиб 
чиқамиз.
Нефть тайѐрлаш шохобчасига йўналтирилган маҳсулот 
босимни пасайтирувчи ва оқимдан дастлабки нефть ва газни 
ажратувчи депулсаторга (2) келиб тушади. Бу ерда қувурлардан 
келаѐтган нефтьгаз аралашмасининг босими 7,0-7,5 МПa дан 5,6-
5,7 МПа гача пасайтирилади ва озгина ажралиб чиққан газ ва нефть 
тозалаш тизимини биринчи босқичига алоҳида оқим ҳолатида 
йуналтирилади. Депулсаторга кириб келаѐтган нефтгаз оқимига 
сувни ажратишни енгиллаштириш учун деэмулгатор қўшилади.
Нефть Кўкдумалоқ конида тўрт босқичда газдан тозаланади. 
Депулсатордан (2) ўтган нефть биринчи босқич С-101 
газажкратгичга (3) келиб тушади.
Газажратгичга нефть ва газ аралашмасининг кириш босими 
5,5-5,6 МПа ва ҳарорати 58'С бўлади. Бу ерда эриган газ нефтьдан 

---

175 
ажралиб газ йиғиш қувури орқали, газни қайта тозалаш тизимини 
биринчи босқичи С-105 газажратгичга (13) йўналтирилади.
Газдан 
тозаланган 
нефть 
иккинчи 
босқич 
С-102 
газажратгичга (4) йўналтирилади. Шу газажратгичнинг ўзида 
дастлабки сув ҳам ажралиб чиқади ва сув йўналтириш қувури 
орқали (8) юборилади.
С-102 газажратгичга (4) кириб келаѐтган маҳсулотнинг 
босими 2,8-3,0 МПа ва ҳарорати 43-45'С атрофида бўлади. С-102 
газажратгичда (4) ҳаракатланаѐтган нефтьгаз аралашмасининг 
тезлиги ва босими анча пасайгани туфайли яна қўшимча газ 
ажралиб чиқади. Ажралиб чиқган қўшимча газ С-101 
газажратгичдан (3) чиққан газга қўшилиб юборилади.
Газдан яна бир мартта тозаланган нефть учинчи босқич С-103 
газажратгичга (5) йўналтирилади. Ажралиб чиқган сув эса сув 
йўналтириш қувури орқали (8) юборилади.
С-103 газажратгичга (5) келаѐтган нефть босими 0,6 МПа ва 
ҳарорати 43'С ни ташкил этади, Бу ерда нефть таркибидаги эриган 
газни паст босимларда ажратиб олинади ва С-101, С-102 
газажратгичлардан чиқган газга қўшиб юборилади. Тозаланган 
нефть С-103 газажратгичдан (5) тиндиргичга (6) юборилади. 
Ажралиб чиқган сув йўналтирувчи қувур орқали (8) юборилади.
Тиндиргичда (6) нефть босими 0,07-0,06 МПа гача пасаяди. 
Механик моддалар (қум заррачалари) сув ажратиб олинади ва 
сиздиргичга (8) йўналтирилади. Тиндиргичда ҳам оз миқдорда газ 
ажралиб чиқади ва бу газ ҳам аввалги газажратгичлардан (3, 4, 5) 
ажралиб чиққан газларга қўшиб юборилади.
Тиндиргичдан 
(6) 
сўнг 
маҳсулот 
нефть 
тайѐрлаш 
шаҳобчасидаги охирги тўртинчи босқичдаги газажратгич (7) С-104 
га йўналтирилади. Бу газажратгичда нефтьда эриган газнинг 
охирги миқдори ажралиб чиқади ва паст босимли машъалада ѐқиб 
юборилади. Ажратиб олинган нефть тайѐр нефть омборидаги 
2000м ли (9) ва 1000 м ли (10) технологик сақлагичларга 
жўнатилади. Бу сақлагичлардa нефть билан қатламдан чиққан 
сувнинг охирги миқдори ажратиб олиниб уни қатлам босимини 
сақлаш учун сув ҳайдайдиган насос станциясига йўналтирилади 
(10). Тайѐр маҳсулот ҳолатидаги нефть тайѐр маҳсулот 

---

176 
сақланадиган 2000 м
3
ли (11) ва 1000 м
3
ли (12) сақлагичларга 
жўнатилади. Тайѐр маҳсулот ҳолдаги нефть насос станцияси (16) 
орқали 
Қоровулбозор 
шаҳрида 
жойлашган 
темир 
йўл 
станциясидаги нефть қуйиш эстакадасига ҳайдалади (17).
Тўрт босқичдаги газажратгичларда (3, 4, 5, 7) ва тиндиргичда 
(6) ажратиб олиниб сиздиргичга (8) келиб тўпланган қатлам 
сувларидан эриган газ ва қолиб кетган нефть ажратиб олинади, 
Ажратиб олинган газ паст босимли машъалада ѐқиб юборилади, 
нефть эса технологик сақлагичларга (9,10) жўнатилади. Тўлиқ 
ажратиб олинган қатлам суви қайтадан қатламга сув ҳайдаш 
тизимига йўналтирилади (19). Газни тозалаш тизими тўлиқ 
қурилиб бўлгандан кейин нефтьдан ажратиб олинган ва ҳозирча 
ѐқиб юборилаѐтган газлар икки босқичда оғир углеводородлардан 
тозаланади. Аввало С-105 газажратгичда (13)газ таркибидаги нефть 
ва конденсат ажратиб олинади. Шундан сўнг газ ҳавосовутгич 
аппаратида (14) совутилади ва охирги газажратгичга (15) 
йўналтирилади. Бу ерда газни таркибидаги деярли барча суюқ 
углеводородлардан тозаланади ва тоза, қуритилган газ эжектор 
тизимига юборилади (18).
Ажратиб олинган суюқ углеводородлар тайѐр маҳсулот 
омборига жўнатилади.
Зеварда конидаги НТҚ-2 ҳам худди Кўкдумалоқ конидаги 
НТҚ-1 га ўхшаш. Лѐкин шу билан бирга баъзи элементларида 
фарқи ҳам бор. Бу фарқлари қуйидагилардан иборат:
- қатлам сувлари қатлам босимини сақлаш тизимига 
қайтарилмайди, балки буғлатгич ҳовузга жўнатилади;
- ажратиб олинган эриган газ Муборак газни қайта ишлаш 
заводига жўнатилмоқда.
Шунингдек нефть тайѐрлаш шахобчасининг қурилишида ҳам 
баъзи ўзгаришлар бор.