|
3.3Нефтнинг асосий физик хоссаларини босим ва
ҳароратга боғликлилиги
мундарижа
Қатлам ҳолатидаги нефтнинг физик хоссалари қатлам босими
ва ҳароратига боғлиқлилиги ҳақида олдин айтиб ўтган эдик. Энди
шу боғлиқлиликни қай кўринишда бўлишлигини яқиндан кўриб
чиқамиз.
Асосий
физик
кўрсаткичлардан
бўлган
зичлик
ва
қовушқоқликнинг босим ва ҳароратга боғлиқлигини ўрганиш учун
жуда кўплаб тадқиқотлар ўтказилди. Бу тадқиқотлардан нефть
зичлиги босим ошиши билан маълум бир катталикгача камайиб
бориб, ундан кейинги босим ошишида эса зичлиги ортиб бориши
тасдиқланди (3.1-расм). Бунга асосий сабаб шундаги табиий газлар
нефтьда эриганида унинг зичлигига бир хил таъсир кўрсатмайди.
Шунинг учун босим кўтарилиши билан унинг зичлиги анчагина
пасайишига унда кўплаб углеводород газларининг эришига ва
нефтни газга максимал тўйинтиришига олиб келади. Нефть
зичлигининг босим ошиши билан камайиб бориши нефть
тўйинганлик босимига бўлади, бу босимдан ўтгандан сўнг нефть
зичлигининг ортиши бошланади, (3.1-расмнинг ўнг томони).
Босим, Р
3.1-
расм. Қатлам нефтьи зичлигини босимга боғлиқлилиги
25
Нефть қовушқоқлигининг ҳароратга ва газ эриганлигига
нисбатан боғлиқлилиги тескари пропорционалдир. Яъни эриган газ
миқдори ва ҳарорат ошиб борса нефть қовушқоқлиги кескин
камайиб боради. Эриган газ билан ҳароратни қовушқоқлик билан
боғлиқлилигини 3.2-расмдан кўриш мумкин. Бу ерда қанчалик
тўйинганлик босими юқори бўлса қовушқоқлик шунча кичик бўлар
экан. Ҳақиқатан ҳам, тўйинганлик босимини ортиб бориши нефть
таркибида эриган газ миқдорини ортиб боришига ва ўз навбатида
қовушқоқликнинг пасайишига олиб келади. Шуни ҳам айтиб ўтиш
керакки, жуда юқори ҳароратларда қовушқоқликнинг ўзгариши
деярли сезилмай қолади. Шунинг учун ҳам юқори қовушқоқли
нефть конларини ишлатаѐтганда қатлам ҳароратини (қудуқ
атрофида) 10-15
0
С га оширишнинг ўзи кифоя қилади.
Қатлам босими билан тўйинганлик босими ўртасида тавофут
Ҳарорат, С
3.2 - расм. Эриган газ миқдори ва
ҳароратнинг қовушқоқликка боғлиқлилиги
бўлгандаги қовушқоқлик ўзгариши билан танишиб чиқамиз (3.3-
расм). Келтирилган расмдан кўриниб турибдики, қатлам босими
26
тўйинганлик босимидан қанчалик юқори бўлса, яъни нефтда
эриган газ миқдори қанчалик кам бўлса, қовушқоқлик шунчалик
юқори бўлар экан. Бу боғлиқлилик конларни янги очиб ишга
тушириш даврида қатлам ҳолатидаги нефть қовушқоқлигини
аниқлашда керак бўлади.
3.3-расмдан фойдаланиш стрелкалар билан кўрсатилган.
Масалан, қатлам босими 250 ат. бўлган конда тўйинганлик босими
ундан 23,6 ат. паст бўлсин. Демак, 3.3-расмнинг а – бўлагидан
қовушқоқликнинг 30 спз. дан юқори эканлигини аниқлаймиз, б –
бўлагидан биринчи тузатмани ва в – бўлагидан иккинчи тузлтмани
оламиз. Бизнинг мисолимиздаги босимлар қиймати учун
қовушқоқлик 33.78 (30.0 + 3.0 + 0.78) спз. ни ташкил қилар экан.
Тўйянган ва газсизлантирилган нефтьнинг қовушқоқлиги
орасидаги боғлиқлик 3.4- расмда келтирилган. Эриган газ
миқдорининг ошиб бориши қовушқоқликни пасайтиришга олиб
келиши яна бир марта тасдиқланиб турибти.
3.3-расм Газга тўйинмаган нефть қовушқоқлигини
босимга боғлиқлилиги.
27
Эриган газ миқдори, м/м
3.4-расм Газга тўйинган нефт қовушқоқлигининг
эриган газ миқдори билан боғлиқлилиги
Нефтнинг зичлиги билан қовушқоқлиги орасидаги қатлам
ҳароратини ҳисобга олган ҳолатдаги боғлиқлиги 3.5- расмда
келтирилган.
Нефтнинг оддий шароитдаги солиштирма оғирлиги, т/м
3.5-расм. Нефтнинг зичлиги ва қовушқоқлиги
орасидаги боғлиқлик.
28
Зичлик билан қовушқоқлик ўртасида туғри пропорционаллик
мавжуд экан.
Қовушқоқлик углеводородларининг молекуляр массасига ҳам
боғлиқлилиги аниқланган. 3.б-расмда углеводородлар молекуляр
Молекуляр масса
З.б-расм. Углеводородларнинг молекуляр массаси билан
қовушқоқлик орасидаги боғлиқлилиги
массасининг қатлам ҳарорати ҳар хил бўлганда қовушқоқлик билан
боғлиқлиги келтирилган. Молекуляр масса билан қовушқоқлик
ўртасида ҳам тўғри пропорционал боғлиқлик мавжуд экан.
29
Қатлам ҳолатидаги нефтьнинг ҳажм коэффициенти қатлам
босимига боғлиқ бўлиб, бу боғликлик тўйинганлик босимигача
ҳажм коэффициенти ошиши ва тўйинганлик босимидан кейин эса
ҳажм коэффициентининг кескин пасайиши билан тавсифланади
(3.7- расм).
Босим
3.7-расм. Тўйинмаган нефть ҳажм
коэффициентининг босим билан боғлиқлилиги.
Нефтнинг
зичлиги
билан
ўртача
сиқилувчанлик
коэффициенти ўртасида тескари пропорционаллик мавжуддир (3.8-
расм).
Нефтнинг тўйинганлик босимидаги солиштирма оғирлиги, т/м
3.8-расм. Нефтнинг сикилувчанлик коэффициенти
билан зичлик орасидаги боғлиқнилиги
30
Сиқилувчанлик
коэффициенти
нефтьнинг
таранглик
хусусиятларини ҳам ўз ичига олган бўлиб, бу физик катталикка
нефть таркибидаги эриган газ миқдори, ҳарорат ва босим сезиларли
даражада таъсир этади.
Агар нефтьда енгил углеводород газлар кўпроқ эриган бўлса,
сиқилувчанлик коэффициенти катта бўлади. Сиқилувчанлик
коэффициенти ҳароратга тўғри ва босимга нисбатан тескари
пропорционал боғланишга эга (3.9 – расм).
Ҳарорат, С Босим, мПа
3.9-расм. Нефтнинг сиқилувчанлик коэффициентининг
ҳарорат (а) ва босимга (б) боғлиқлилиги
Do'stlaringiz bilan baham: | 
