Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райҳон беруний номидаги тошкент давлат

Радиолокацион станция қуриш негизи 
Ҳаво кемаларининг радиолокацион станциялари ҳаво кема олдидаги 
ярим шарда ҳосил бўладиган хавфли метеоҳодисаларни аниқлаш 
(момақалдироқли ҳолат, буралувчи кучли булутлар), Ер юзаси 
кўринмайдиган вақтда радиолокацион картадан мўлжал олиш, учиш 
траекториясида содир бўлувчи тўсиқларга (ҳаво кема, тоғ чўққилари ва 
бошқаларга) урилиб кетиш олдини олиш, тоғ чўққилари устидан учиб 
ўтаѐтганда хавфсиз баландликни аниқлаш ишларида қўлланадилар. Булардан 
ташқари радиолокацион станциялар қатор навигацион параметрларни (йўл 
тезлиги, оғиш бурчаги, азимут ва б.) аниқлаш учун ҳам ишлатилади. 
Замонавий ҳаво кемалари радиолокациянинг актив радиолокация турини 
ишлатади. Бунда ўлчамлари радиотўлқинларнинг тўлқин узунлигидан катта 
тўсиқлардан тўлқиннинг қайтиш хоссаларидан фойдаланилади. 
Радиолокацион станцияда ҳаво кема поляр координата тизими маркази 
бўлган ҳолатда радиолокацион кузатув нишонларининг координаталарини 
(азимут, узоқлик) аниқлаш учун нурланган ва қайтган электромагнит 
тўлқинларнинг тезлиги ўзгармаслиги ва радиал тарқалиш хоссалари 
ишлатилади расм.7.5.
Расм.7.5. Тўлқиннинг нурланиши ва қайтиши. 
Радиолокацион кузатув вақтида экранда нишоннинг радиолокацион тасвири 
ѐруғлик белгилари бўлиб нишондан ҳаво кемасигача бўлган масофани аниқловчи 
масштабда очилади ва бурчак координатасини (азимутни) ҳам кўрсатиб беради. 
Бундай ҳолатда экраннинг ѐруғлиги қайтган нур яьни нишоннинг тўлқин 
қайтариш хоссасига боғлиқ бўлади. Шу сабабдан катта шаҳар ва темир бетон 

---

83 
қурилмалардан қайтган нур ҳосил қилган ѐруғлик, майсазор ва ўрмонзорлардан 
қайтган нур ҳосил қилган ѐруғликдан кучли бўлади. Сув юзасига нур қайси 
бурчакда тушса шу бурчакда қайтади. Шунинг учун радиостанция антеннасига 
қайтган нур деярли келиб тушмайди, экранда сув юзаси коронғи бўлаклар бўлиб 
кўринади (расм.7.6).