ЎЗбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

9.3. Тупроқнинг С. Э. Қ. ни аниқлаш.

Юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, тупроқнинг С.Э.Қ. кўрсаткичлари, изоляция қопламаси конструкциясини танлашда, ҳамда қувур ва резервуарларни электрокимёвий ҳимоя воситалари кўрсаткичларини аниқлашда фойдаланилади.

Лойиҳаланаётган қувур трассаси тупроқлари С.Э.Қ. унинг узунлигини ҳар 100 – 300 м оралиғида аниқланади. Аниқлаш тўрт элетродли асбоб ёрдамида амалга оширилади (22–расм).
Тўрт электродли асбобнинг электродлари, ерга тик қоқиладиган металл таёқчаларидан иборат.
Электродлар, қуриладиган қувур трассасининг ўқига паралел ва унинг устига тик қилиб ўрнатилади. Электродлар орасидаги масофа бир ҳил бўлади, яъни 24 м ташкил қилади. Электродларни егра ўрнатилиш чуқурлиги, улар орасидаги масофанинг (а) 1/20 қисмсига тенг бўлади.

22 – Расм. Тўрт электродли асбобнинг умумий чизмаси.
1–ўлчов асбоби МС–08 ёки М–416; 2–аниқловчи электродлар; 3– таъминловчи электродлар; I₁, I₂–ток клеммалари; Е₁,Е₂ – кучланиш клеммалари.

Ташқи электродлар А ва В ўлчаш асбобининг ток клеммаларига (I₁, I₂) уланади. Бу электродлар орасидаги таклиф қилинадиган масофа 310 м оралиғида бўлади ёки қўйидаги критерия бўйича белгиланади.

2hAB4h
бу ерда h–ер остига ўрнатилаган қувурнинг тагигача бўлган чуқурлик баландлиги.
М ва N ўрта электродлар ўлчаш асбобининг кучланишлар клеммаларига уланади (Е₁, Е₂). Шундай қилиб, А ва В электродлари токни тарқатиш; M ва N электродлари эса, (ерга ток ўтқазилганда) ерда ҳосил бўлаётган потенциаллар фарқини ўлчаш учун хизмат қилади.
Тўрт электродли қурилмани ток билан таъминловчи манбаини танлаш, дайди токларнинг ерда бўлиш-бўлмаслигига қараб амалга оширилади. Агар ерда дайди токлар бўлмаса, кучланиши 80 В га тенг бўлган (аккумулятор батереяси, ўзгармас ток генератори) ўзгармас ток манбаси сифатида ишлатлади. Агар ерда дайди токлар бўлса, ерга уланган ўлчовчи МС–08, М–416, Ф416 асбобларидан, ҳамда электр қидирувчи дала патенциометри - ЭП–1М дан фойдаланилади. МС – 08 асбоби ўзгармас ток генератори икки рамкали лагометрдан иборат бўлиб, у 3 та диапазон оралиғида қаршиликни ўлчашга мўлжалланган (0–1000, 0–100 ва 0–10 Ом).
Аниқланган қаршилик кўрсаткичига кўра, тупроқнинг С.Э.Қ. қўйидаги ифода ёрдамида ҳисобланади.
, Ом∙ м.
бу ерда R–асбоб ёрдамида аниқланган тупроқнинг ўртача қаршилиги, Ом; - электрордлар орасидаги масофа, м.

4.