ЎЗбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

Ер ости металл қурилмаларининг бактериялар таъсиридаги коррозияси

Тупроқ таркибида микроорганизмларнинг бўлиши, ер ости металл қурилмаларининг коррозияланишини тезлаштиради. Тадқиқот маълумотларига қараганда, ер ости металл қурилмаларидаги коррозия жараёнининг тахминан 50 фоизи, микроорганизмлар (бактериялар) иштирокида содир бўлади.

Темир бактериялари аэроб ва анаэроб турларга бўлинадилар. Аэроб бактерияларнинг яшаш фаолияти кислородли, анаэроб бактериялариники эса, кислородсиз муҳитда содир бўлади.
Аэроб бактериялар ўзларининг яшаш фаолиятларида темир ионларини истеъмол қилишиб, организмда уларни кислород билан бирга ишлаб, қувур юзасида қийин эрийдиган темир гидрооксид бирикмасини (Fe(OH)₃) ҳосил қиладилар.
Анаэроб бактериялари хавфлироқ ҳисобланиб, улар тупроқ таркибидаги сульфатларни қайтарадилар. Тупроқнинг водород кўрсаткичи РН 59 ва ҳарорати 2530 ⁰С бўлган шароитда, анаэроб бактериялари тез ривожланадилар.
Анаэроб бактериялар (катод жараёнида ҳосил бўлаётган водород ҳисобига) ердаги сульфид бирикмаларини, (кислороднинг ажралиши билан) сульфид ионларигача қайтарадилар.
MgSO₄+4H=Mg(OH)₂+H₂S+O₂;
Ажралиб чиқаётган кислород катодда содир бўладиган қутбсизлантириш жараёнига сарфланади. Сульфид – ионлари пўлатнинг анод жараёнларини тезлаштиради. Сульфат қайтарувчи бактериялар таъсирида водород олтингугурти (H₂S) ҳосил бўлади. У темир билан бирикиб, темир сульфитини (HS) ҳосил қилади:

Текшириш натижаларига кўра, бу бактериялар темирни коррозион емирилишини 20 мартага ошириши мумкин.
Анаэроб бактерияларнинг активлиги кўзда ошиб, бу даврда катта жарохатларни ҳосил қилишадилар.
Метериалларнинг емирилишида олтингугурт аэроб бактериялари ҳам, катта роль уйнадилар. Улар яшаши жараёнида водород сульфидини олтингугуртгача (S₂) оксидлайдилар, кейин қўйидаги тенгламалар буйича сульфат кислотасигача қайтарилади.
2H₂S+O₂=2H₂O+S₂
S₂+2H₂O+3O₂=2H₂SO₄.
ҳосил бўлаётган сульфат кислотаси ер ости қурилмаларини тез емиради.