ЎЗбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

3.4. Металлар оксид пардаларининг ўсиш қонунлари

Металларни турига (хусусиятига) кўра, уларниниг юзасида ҳосил бўладиган оксид пардаларини тузилиши ғовак ва зич кўринишда бўлиши мумкин. Бундай тузилишга эга бўлган пардалар, металларнинг кейинги бўладиган оксидланиш жараёнларига турлича таъсир кўрсатадилар, яъни ҳосил бўлаётган пардаларнинг ўсиши (қалинлашиши) турли қонунлар асосида амалга ошади.

а) ғоввак тузилишидаги оксид парданинг ўсиш қонуни.
Металл юзасида ҳосил бўлаётган парданинг тузилиши ғовак кўринишида бўлса, кислороднинг (оксидловчининг) у орқали металл юзасига кириб келишда қийинчилик содир бўлмайди, яъни вақт бирлигида металл юзасига келаётган кислороднинг миқори бир ҳил бўлади. Бундай ҳолда реакция тезлиги ҳосил бўлаётган парда қалинлигига боғлиқ бўлмай, кимёвий реакциянинг кинетик тенгламасига бўйсунади, яъни:
=K_cC,
Бу ерда, h – ҳосил бўлаётган парданинг қалинлиги;
- коррозия жараёнини вақти (металлнинг оксидланиш вақти);
К_с – кимёвий реакция тезлигининг константаси;
С – металл юзасидаги оксидловчини концентрацияси.
Дифференциал тенгламани интеграллаш орқали қуйидагини оламиз:

Жараённинг бошланишида =0, h=0 ва const=0. У ҳолда h=К_сС тенг бўлиб, оксид парданинг ўсиши тўғри чизиқ қонуни бўйича амалга ошади. Юқорида келтирилган мулоҳазаларни чизмалар кўринишидаги ифодаллари қуйидагича (3 ва 4 -расм лар).
, вақт
3- Расм. ғоввак тузилишидаги 4 –Расм. ҳароратга кўра, оксид металл оксид пардасини ўсиш пардани туғри чизиқ қонуни бўйича жараёнини чизмаси (магний метали). ўсишини кўрсатувчи график.
б) Зич (бутун) тузилишидаги оксид парданинг ўсиш қонуни.
Металл юзасида ҳосил бўлган оксид парданинг тузилиши зич ва бутун бўлса, у ҳимоя қилиш хусусиятига эга бўлади, яъни кислороднинг (оксидловчининг) металл юзасига кириб келиши қийинлашади. Натижада, парданинг қалинлигини ортиши билан кимёвий реакция тезлиги камайиб боради. Бундай ҳолда парда қалинлигининг ўсиши (қалинлашиши) параболик ўсиш қонуни бўйича амалга ошади, яъни:
h²=2K_d c
Бу ерда, h – парданинг қалинлиги;
- кимёвий реакциянинг вақти;
К – кимёвий реакция тезлигининг константаси;
с – парда орқасидаги оксидловчининг концентрацияси.
Зич тузилишга эга бўлган оксид парданинг ўсишининг чизма кўриниши қуйидагича (5 ва 6 - расмлар).
, соат
5 – Расм. Металл юзасидаги 6-Расм. ҳароратга кўра, зич
зич тузилишга эга бўлган оксид парданинг ўсиш графиги
парданинг ўсиш жараёнини чизмаси. (парданинг параболик ўсиш
қонуни).