Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

Инкассо. Халқаро ҳисоб – китобларда қўлланиладиган аккредитивларнинг асосий моҳияти шундан иборатки, экспортер жўнатилган товарлар ёки кўрсатилган хизматлар учун тўловни ундириб олиш мақсадида ўз банкига тегишли ҳужжатлар билан бирга инкассо тўлов ҳужжатини ҳам тақдим этади.
Халқаро ҳисоб – китобларнинг инкассо шаклида товарлар ҳаракати пул ҳаракатидан олдинда юради. Шу боис ҳам ушбу ҳисоб – китобни амалга оширишда тижорат кредитининг бир кўриниши намоён бўлади, бу экспортерларни маълум даражада рискка дучор бўлишига сабаб бўлади. Бу ўз навбтида экспортер импортернинг молиявий ҳолати ва унинг тўловга қобилияти ҳақида, шунингдек, импортер бошқа мамлакатдан бўлса мамлакатдаги сиёсий – иқтисодий аҳволни ўрганиши жуда муҳим ҳисобланади.
Халқаро ҳисоб – китобларнинг шакли маҳаллий инкассо ҳисоб – китоблардаги каби, қуйидаги босқичларни ўз ичига олади.
1.Экспортер товарларни жунатгандан ўз банкига товарларни жўнатганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар билан бирга инкассо ҳужжатини тақдим этади.
2. Экспортернинг банки инкассо ҳужжатларини халқаро талаблар доирасида тайёрланганлигини ўрганиб чиққандан сўнг СФИВТ электрон тзлов тизими орқали импорернинг банкига жўнатади.
3.Импортернинг банки инкассо ҳужжатлари келиб тушганлиги ва тўловни амалга ошираётганлигини унга хабар қилади ва маблағларни экспортернинг банкига жўнатади.
4.Экспортернинг банки валюта маблағларини унинг ҳисобварағига кирим қилгандан сўнг бу ҳақда хабар беради.
Халқаро ҳисоб – китобларнинг инкассо шакли қўлланилганда валюта курсининг ўзгариши, импортернинг молиявий ҳолати ёмонлашуви туфайли тўловни амалга ошира олмаслиги, импортернинг мамлакатида сиёсий ва иқтисодий вазиятнинг кескинлашуви оқибатида экспортер молиявий жиҳатдан зарар кўриши мумкин. Шу боис ҳам экспортер халқаро ҳисоб – китобларни амалга оширишда ҳисоб – китобларнинг ушбу шаклини танлашда жуда эҳтиёткорлик билан ёндашади.
Банк ўтказмалари. Халқаро ҳисоб – китобларда банк ўтказмалари асосан экспортер ва импортер ўртасидаги иқтисодий алоқалар доимий характерга эга бўлганда, уларнинг молиявий ҳолати бир – бирига тўлиқ маълум бўлганда ва тегишли даражадаги ишонч мавжуд бўлсагина жорий этилади.
Халқаро ҳисоб – китобларнинг ушбу шакли жуда оддий ва осон бўлиб, товарлар экспорт қилингандан сўнг тўловни амалга ошириш учун импортер ўз банкига топшириқнома аризасини тақдим этади. Импортер банки топшириқнома аризада кўрсатилган суммани экспортернинг банкига СФИВТ электрон тўлов тизими орқали ўтказиб беради. Экспортернинг банки унинг ҳисобварағига келиб тушган маблағ ҳақида хабар беради.
Халқаро ҳисоб – китобларда банк ўтказмаларининг ижобий жиҳатлари кўпроқ импортерга тегишли бўлиб, у олинган товарлар учун маблағ етарли бўлса тўловни амалга ошириши, агар маблағ мавжуд бўлмаса ёки етарли бўлмаса тўловни маълум муддатга кечиктириши, олинган товар ёки хом ашёдан тўловни амалга оширмаган бўлсада фойдаланиши мумкин бўлади.