Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев


– БОБ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПУЛ ТИЗИМИ ВА УНИНГ ЭЛЕМЕНТЛАРИ



Download 6,88 Mb.
bet49/162
Sana19.02.2022
Hajmi6,88 Mb.
#459455
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   162
Bog'liq
Дарслик ПКБ Омонов Каралиев 02 02 2018

6 – БОБ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПУЛ ТИЗИМИ ВА УНИНГ ЭЛЕМЕНТЛАРИ




6.1. Ўзбекистон пул тизимининг ташкил
топиши ва ривожланиши

Ўзбекистонда пул тизимининг ташкил топиши миллий валюта Сўмнинг муомалага жорий этилиши билан бевосита боғлиқдир. Миллий валюта Сўм муомалага жорий этилган даврларни асос қилган ҳолда мамлакатимиз пул тизимини вужудга келишини шартли равишда учта босқичга гуруҳлаш орқали ўрганиш мақсадга мувофиқ.


Биринчи босқичи. Пул тизимининг биринчи босқичи 1991 йил сентябрдан 1993 йил ноябр ойигача бўлган даврни ўз ичига олади. Ушбу даврда Ўзбекистон пул тизими Россия пул тизимига бевосита боғлиқ эди. Чунки бу даврда мамлакатимиз миллий валютаси муомалага киритилмаган, барча ҳисоб китоблар собиқ Иттифоқ ва Россия рубли билан амалга оширилди. Бу даврда пул – кредит тизими ўз бошидан мураккаб ва оғир даврни кечирди.
“Мустақилликнинг биринчи йилларида Ўзбекистон ҳукумати сиёсий ва иқтисодий ислоҳатларни амалга ошириш пайтида икки ўзаро зиддиятли, бири иккинчисини инкор қиладиган ҳолатга дуч келиб қолди: бир томондан сиёсий мустақиллик, бошқа томондан – ягона рубль, демак, иқтисодий қарам зонада турганлик ҳолати эди. Бу ҳолат нафақат Ўзбекистон, балки собиқ Иттифоқнинг бошқа республикалари учун ўзига хос хусусият эди”32.
Бунинг натижасида мамлакатимиз пул тизимини ташкил топишининг биринчи босқичида қуйидаги муаммолар мавжуд эди:
– банклар орқали мижозлар ва аҳолини нақд пул билан таъминлашдаги муаммолар. Дастлаб Россия Давлат банки “рубл зонасида”ги мамлакатларга бераётган ҳар бир рублини 25 фоизи миқдорида тўлов белгилаган, яъни ўзи берган 100 рублнинг 25 рублини қайтариб олиб қолиш шарти билан маблағ берган бўлса, аста секин бу тўлов миқдори ошиб борди. Россияда товарларга, жумладан, озиқ – овқат моллари ва пахтага эҳтиёжнинг кучайганлиги сабабли ўзидан олиб келаётган маблағни 100 фоиз товар билан таъминлаш шартини қўйди. Яъни Ўзбекистон ўзи олиб кетаёган қадрсизланган қоғоз пуллар ўрнига жаҳон бозорида қиймати олтин билан ўлчанадиган пахта толаси беришга мажбур бўлаётган эди33;
– собиқ Иттифоқ республикалари ўртасида иқтисодий муносабатларнинг узилиши билан боғлиқ, шунингдек, ҳисоб – китобларни амалга оширишда вужудга келган муамммолар. Собиқ Иттифоқ барҳам топган бўлсада, унинг таркибига кирган республикалар ўртасидаги мавжуд иқтисодий алоқаларни бирдан тўхтатиб қўйишнинг имконияти мавжуд эмас эди. Бу ўз навбатида пул маблағлари билан боғлиқ ҳисоб – китобларни ташкил этишни талаб этарди. Бироқ собиқ Иттифоқ даврида амал қилган рублларнинг кескин қадрсизланиши, шу билан бирга, ўзаро ҳисоб – китоб ишларининг издан чиқиши ушбу ишларни амалга оширишни қийинлаштириб юборди. Шу боис ҳам, 1993 йил май ойидан мамлакатимиз Марказий банки миллий валютасини жорий этган МДҲ мамлакатлари ва Ўзбекистон ўртасидаги тузилган битимларни қайта кўриб чиқиб, тижорат банкларига Марказий банк вакиллик ҳисобварағини четлаб ўтиб, тўғридан – тўғри ҳисоб – китобларни олиб бориши таъқиқланди;
– Ўзбекистон Республикаси Марказий банки мустақил пул – кредит сиёсатини амалга оширишдаги муаммолар. Пул тизимини ташкил топишининг биринчи босқичида бунинг имконияти мавжуд эмас эди, чунки муомалага чиқарилаётган пуллар Россия Марказий банки томонидан амалга оширилиб, уларни тартибга солиш имконияти мавжуд эмас эди.
Юқорида қайд этилган ҳолатлар нафақат мамлакатимиз банк тизимида, балки барча собиқ Иттифоқ мамлакатлари банк тизимида ҳам қатор ижтимоий – иқтисодий муаммолар вуждуга кела бошлади. Натижада улар 1992 йилнинг май – июн ойларидан бошлаб ўз миллий валюталарини муомалага кирита бошлади.
Қуйидаги жадвалда миллий валюталарни муомалага киритган мамлакатлар ва уларнинг санаси ҳақида маълумотлар келтирилган.

Download 6,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   162




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish