Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев пул, кредит ва банклар

Мамлакатда пул оборотининг таркиби ва уни ташкил этиш. Пул обороти ўз таркибига нақд пулли ва нақд пулсиз ҳисоб – китобларни олади. Иқтисодиётда амалга оширилаётган пул оборотининг асосий қисми нақд

120

пулсиз ҳисоб – китоблар улушига тўғри келади. Пул оборотининг таркиби, тартиби ва назорати Марказий банк томонидан амалга оширилади.

Ҳар бир мамлакатда пул тизимининг таркиби, амал қилиш усуллари ва тартиби давлатнинг тегишли қонунлари асосида ўрнатилади.

Пул тизимининг мустаҳкамлиги ва унинг барқарорлигига турли омиллар таъсир қилади.

а). Мамлакат Марказий банкининг пул – кредит сиёсатини амалга оширишдаги мустақиллиги. Кўпчилик ҳолларда Марказий банк пул – кредит сиёсатини амалга оширишга ҳукуматнинг аралашуви ва тазийқи натижасида миллий валютанинг сотиб олиш қобилияти заифлашади, мамлакат банк тизимига аҳолининг ишончи пасайиб кетади. Бунинг натижасида пул тизими нобарақарор бўлиб, Марказий банк томонидан олиб борилаётган пул – кредит сиёсати ўзининг тегишли самарасини бермайди.

б). Хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий барқарорлиги ва рақобатбардошлиги. Мамлакатнинг иқтисодий жиҳатдан мустаҳкамлиги ва ишлаб чиқарилаётган товарлар ва кўрсатилаётган хизматларнинг рақобатбардошлиги пул тизимининг брақарорлигини таъминлашга бевосита хизмат қилади. Чунки бозор муносабатларининг чуқурлашуви мамлакатлар ўртасида иқтисодий интеграцияни ривожланишига ва иқтисодиётнинг глобаллашувига олиб келади. Ушбу шароитда олиб борилаётган макро ва микроиқтисодий сиёсат тегишли самарани бермаса, мамлакатда импортининг ҳажми экспортга нисбатан ортиб кетиши кузатилади. Бу эса ўз навбатида пул тизимининг барқарорлигига салбий таъсир кўрсатади.

Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, пул тизими ва унинг элементларини ривожланиш, шунингдек, самарали ташкил этилишига қатор омиллар таъсир қилади. Булардан асосийлари сифатида мамлакат иқтисодиётининг рақобатбардошлиги ва барқарорлигини таъминланганлиги ҳисобланади.

121